In memoriam Frans Rothuizen (1935-2021)
Kerkgebouwen. 88 inspirerende voorbeelden van nieuw gebruik -
van appartement tot zorgcomplex Hu,b un
16
Elk jaar wordt er een nieuwe jaargang van
ons bulletin aan de Tijdschriftenbank
toegevoegd, per 1 januari 2022 zijn dat de
twee nummers van 2018.
Om mezelf in te werken als redactielid
heb ik alle beschikbare bulletins in de
Tijdschriftenbank en de nummers van
de afgelopen drie jaar doorgenomen. Ik
raakte behoorlijk onder de indruk van de
rijke inhoud, inclusief de vele illustraties,
niet alleen over de vele historische kerk
gebouwen in onze provincie, maar ook
over bouwkundige kenmerken van oude
kerkgebouwen.
De rode draad in de afgelopen 40 jaar is
toch wel de verandering van de bestem
ming van dit Zeeuwse culturele erfgoed
als gevolg van de ontkerkelijking, de
fusie van hervormde gemeenten en ge
reformeerde kerken tot de Protestantse
kerken in Nederland én de krimp van het
inwoneraantal in de dorpen. De Stich
ting Oude Zeeuwse Kerken speelt bij het
vinden van andere bestemmingen een
belangrijke rol.
Over de Nieuwe Kerk te Zierikzee, de
Sint-Maartenskerk van Baarland en de
Hervormde kerk van Kapelle is het meest
geschreven in het bulletin. Logisch, want
de eerste twee kerkgebouwen zijn sinds
respectievelijk 1977 en 1983 eigendom
van de Stichting Oude Zeeuwse Kerken
en die van Kapelle is de 'thuiskerk' van re
dactielid G.J. Lepoeter. Ger is overigens al
lid van de redactie vanaf 1980. Hij heeft
in totaal - ik heb het geturfd - tot en met
dit nummer 69 bijdragen geschreven, niet
alleen over heel veel kerkgebouwen, maar
ook over diverse elementen. Zijn mooiste
bijdrage vind ik die over de tekstbor
den in de oude protestantse kerken van
Zeeland.
Op 6 februari van dit jaar overleed na een periode van
ziekte architect Frans Rothuizen. In 2009 kwam hij als
opvolger van Maarten van Doorn de redactie versterken.
De vaste rubriek Bouwkundige onderwerpen zette hij, steu
nend op zijn grote deskundigheid direct met verve voort.
Verder schreef hij voor het bulletin waardevolle artikelen,
zoals over het noodkerkje in Ellewoutsdijk en over de
Westerkerk in Goes.
De inspanningen van Frans voor behoud van het na de
Tweede Wereldoorlog in Ellewoutsdijk gebouwde nood-
kerkje mogen niet onvermeld blijven. Het is aan hem te
danken dat het als loods op een boerenerf terecht gekomen
kerkje door de medewerking van veel vrijwilligers volledig
herbouwd is. Het is nu in volle glorie te bewonderen op het
terrein van het Bevrijdingsmuseum Zeeland in Nieuwdorp.
Ook is grote bewondering op zijn plaats voor zijn ontwerp
en begeleiding van de uitvoering van het nieuwe toiletge
bouw van de kerk in Baarland. Het is voor de stichting van
blijvende waarde.
In 2017 heeft Frans vanwege minder wordende vitaliteit
afscheid genomen. Als mens was hij een voorbeeld. Zijn be
scheidenheid, vriendelijkheid en meelevendheid blijven in onze
herinnering. Wij gedenken hem met eerbied en respect. Zijn
vrouw Ina en zijn nabestaanden wensen wij troost en sterkte.
De redactie
Het in Nieuwdorp bij het Bevrijdingsmuseum herbouwde noodkerkje van
Ellewoutsdijk. (Foto F.G.C. Rothuizen.)
Nederland is niet in te denken zonder kerkgebouwen. Waar de blik ook gaat, de kerken vallen altijd in het zicht. De panorama's
van steden en dorpen worden gekenmerkt door de torens en altijd weer staat er ergens een kerk in het midden of om de hoek. Al
eeuwenlang vergezellen de gebouwen de bewoners op hun levensweg. Geloof, bouwkunst en verleden komen erin samen. Maar
de vanzelfsprekendheid ervan komt in het gedrang. Steeds vaker worden kerkdeuren gesloten en dreigt sloop. Een andere weg is
die van de herbestemming en dat is het onderwerp van dit kloeke boek: Kerkgebouwen. 88 inspirerende voorbeelden van nieuw
gebruik. Het wil inzicht geven in de mogelijkheden om aan de gebouwen een andere invulling geven.
In de Maria-Hemelvaartkerk in Sas van Gent, is nu een versmarkt, restaurant, bierbrouwerij, kof
fiebar en koffiebranderij te vinden. (Foto uit het boek.)
Variatie in herbestemming
Van de ruim 7.100 kerken in Nederland
hebben meer dan 1.500 inmiddels een
andere bestemming gekregen. Ook komt
het meervoudig gebruik steeds vaker voor.
In dit boek worden 88 voorbeelden ge
presenteerd, verspreid over het hele land.
Het boek is een uitgave van Blauwdruk in
samenwerking met de Rijksdienst voor het
Cultureel Erfgoed. Het is nadrukkelijk
een momentopname want het herbestem-
men is in volle gang. Het wil eigenaren
en beheerders van kerken aan het denken
zetten om mogelijkheden en onmogelijk
heden te verkennen.
De variatie in herbestemmingen is ui
terst divers, zo leert dit boek; weliswaar
van appartement tot zorgcomplex, maar
heel veel daar tussenin. De voormalige
Lutherse kerk in Weesp is nu een tand
artsenpraktijk. Waar de Hervormde
vrijzinnigen in Haarlem kerkten wordt nu
bier gebrouwen, een voormalige rooms-
katholieke kerk in Hilversum staat vol met
trampolines, in de Sint Franciscuskerk in
Weert is een schaatsbaan. Zulke nieuwe
bestemmingen zorgden voor veel ophef
en bezwaren, maar die zijn ondertussen
minder geworden. Een zekere vorm van
acceptatie is het gevolg. Hoe dichter de
nieuwe functie bij het vroegere gebruik
De omslag van het boek.
ligt, hoe minder gevoelig de aanpassingen
worden ervaren.
Waardevol is dat bekende kerkgebouwen,
die nu een nevenfunctie hebben, ook
uitvoerig aan de orde komen. Het gaat om
bijvoorbeeld de Nieuwe Kerk in Amster
dam, de Laurenskerk in Rotterdam en de
Nieuwe Kerk in Delft. Die voorbeelden
laten zien hoe met behoud van de oor
spronkelijke functie andere activiteiten
mogelijk zijn en welke aanpassingen daar
voor werden benut.
Kerkgebouwen in cijfers
Bijzonder leerzaam zijn de statistische
gegevens, op een heel aantrekkelijke wijze
gepresenteerd. 74 procent van de kerk
gebouwen is als zodanig in gebruik, 22
procent is herbestemd en onderweg naar
een andere bestemming is 4 procent. De
