o
Bijzondere waarnemingen en weetjes
Zeldzame doodshoofdvlinder gevonden
Brede wespenorchis
(Epipactis helleborine subsp.
helleborine)
-dl
y Bijzondere waarnemingen
Bijzondere waarnemingen
Ingrid Smit (tekst) en Eveline D'Hoore (foto's)
Brede wespenorchis
Brede wespenorchis
Bert Vanden Berg he (tekst foto)
De doodshoofdvlinder heeft een doodshoofd op zijn borststuk
Ook de opvallend
felgekleurde rupsen van de
doodshoofdvlinder worden
wel eens in Nederland
gevonden, vooral op
aardappelplanten maar
ook op andere soorten uit
de Nachtschadefamilie.
Om te verpoppen kruipen
deze rupsen in de grond.
Als dat vlak voor de winter
gebeurt, zullen ze nooit een
vlinder worden. Het is hier
te koud. Daarnaast blijken
vrouwtjesvlinders die in
noordelijke gebieden 's
zomers uit de pop kruipen
'Ligt daar een vogel op straat te spartelen of is het een
vleermuis?', dacht Eveline D'Hoore aanvankelijk toen ze
op een regenachtige dag een verzwakte en verkleumde
doodshoofdvlinder vond. Die verwarring is niet zo vreemd. De
doodshoofdvlinder is een van de grootste pijlstaartvlinders
met een voorvleugellengte van 52 tot 60 millimeter, waarmee
hij wel 54 kilometer per uur kan vliegen. Zijn naam ontleent de
vlinder aan een op een doodshoofd lijkende tekening op zijn
borststuk.
Deze rubriek biedt ruimte voor korte bijdragen en anekdotes over leuke, opvallende, zeldzame of bijzondere waarnemin
gen die in de voorafgaande periode zijn gedaan. Als u een bijdrage wilt leveren kunt u die, vergezeld van een bijpassende
foto, sturen naar redactie@steltkluut.nl
Eveline wist niet goed wat zij met de zieltogende
doodshoofdvlinder aan moest. Zij zette hem in een emmer
met wat olijftakjes, ging op internet op zoek naar informatie
en plaatste een vraag op de app van de Insectenwerkgroep.
Moest ze haar vondst hier laten overwinteren en hem voeren
met honing of hem toch maar weer de vrijheid geven? Jens
Bokelaar, die bij de Vlinderstichting werkt, antwoordde dat
de volwassen vlinders met bijvoeren nog 4 tot 5 weken leven,
dus de winter zou de vlinder niet doorkomen. Daarbij zou de
vlinder in een kleine ruimte ook nog eens zijn vleugels kunnen
beschadigen. Bokelaar dacht dat het toch het beste zou zijn
de vlinder vrij te laten. Mogelijk, zou hij zuidelijker streken
bereiken, al was dat niet te garanderen. Eveline besloot zijn
advies op te volgen. Ze verzorgde de doodshoofdvlinder nog
een paar dagen en toen hij weer wat levendiger werd, gaf ze
hem de vrijheid terug/lk wilde hem niet in gevangenschap
laten sterven, maar hem nog een kans geven op een paar
mooie vluchten.'Op een zonnige dag in oktober liet ze hem
vrij.
vaak onvruchtbaar. Als vlinder kunnen ze de Nederlandse
winter nog niet overleven.
Hoewel deze inheemse orchidee op het eerste zicht niet zo heel hard opvalt, is
het toch een bijzondere plant. Net als veel andere orchideeën houdt die name
lijk insecten voor de gek.
de schimmel veel beter dan de plant
uit de grond weet te halen. Net als in
onze mensenwereld zijn de 'handelspo-
sities' niet altijd evenredig verdeeld. Zo
profiteren orchideeën vaak meer van de
diensten van de schimmel dan dat ze er
iets voor terugdoen, zeker als de plantjes
nog jong zijn.
binnen in de bloem op de vorm van een
wesp. Bovendien produceert dit plantje
geurstoffen die precies hetzelfde zijn als
de feromonen van een vrouwtjeswesp!
Aangelokt door deze feromonen
proberen de mannetjes met de bloem
te paren. Tijdens die pogingen krijgen
zij stuifmeelklompjes op de kop geplakt,
met een stofje dat even goed werkt als
secondenlijm. Bij het bezoek aan een
volgende bloem blijft een deel van het
stuifmeel achter op de stamper. Zo wordt
de orchidee bestoven.
(Bronnen van de tekst: ecopedia.be,
Oecologische flora van Nederland,
wikipedia)
Maar voor ik dat uitleg, eerst even iets
over.schimmels! Want ook die komen
hier om de hoek kijken. Dat zit zo: de
meeste orchideeën zijn erg veeleisend
qua groeiplaats. Dat komt omdat in de
meeste gevallen de ultrafijne zaadjes
pas ontkiemen nadat ze contact hebben
gemaakt met specifieke schimmels in de
bodem. Deze schimmels staan op hun
beurt in contact met bepaalde planten
in de buurt, en zorgen voor een uitwis
seling van voedingsstoffen. Vaak zijn
dat suikers die de plant via fotosynthese
produceert, in ruil voor mineralen die
Orchideeën stonden vroeger vrijwel
allemaal op de rode lijst, maar sinds de
nieuwe Natuurwet van 2012 zijn veel
plantensoorten, inclusief vele orchideeën
niet langer beschermd, ook de wat meer
algemene Brede wespenorchis niet
(meer). Toch hopen we dat deze soort
het goed blijft doen. Aan de ene kant
profiteert de soort van zachte winters,
maar de verdroging van de bodem is
nadelig voor de schimmels die de soort
nodig heeft, en daardoor blijken veel
Naast dit voedselnetwerk zijn orchideeën orchideeën toch vroegtijdig af te sterven,
ook vaak gespecialiseerd in één
bepaalde bestuiven Ze imiteren met hun
bloem het lijf van een insectenvrouwtje.
Bij wespenorchissen lijkt de tekening
De doodshoofdvlinder leeft als standvlinder in het diepe
zuiden van Europa en in delen van Afrika en Azië. In het
voorjaar kunnen deze vlinders lange trektochten naar het
noorden maken en worden dan tot in Scandinavië gezien.
Het aantal vlinders dat ons land bereikt wisselt van jaar tot
jaar. Hij wordt niet vaak gespot. Voor 2022 staat de teller van
waarnemingen.nl op negennegentig. De doodshoofdvlinder
heeft een handige manier gevonden om zijn forse lijf te
voorzien van voldoende voedsel. Hij haalt niet alleen zelf
nectar uit bloemen, maar kruipt ook in bijennesten waar hij
precies tussen de raten past. In die raten boort hij vervolgens
gaatjes en zo kan hij van de honing slurpen. Geheel zonder
risico is dit niet, want bijen steken indringers meestal dood.
De doodshoofdvlinder heeft een truc om dit te vermijden.
Hij produceert dezelfde feromonen (geurstoffen) als bijen,
waardoor de bijen de honingdief vaak niet opmerken.
De Steltkluut winter 2022
4 /V'
