Eenvoudig aesthetisch beweeg*
FRANCISCA VAN VLOTEN
De eerste wereldoorlog wordt veelal gezien als het werkelijke einde van de 19e eeuw.
„In dem rast ein altes Jahrhundert sich zu Ende", schreef de Duitse dichter Stefan
George.
Die oude eeuw met haar enorme technische, sociale, politieke en culturele
veranderingen verborg onder een soms uitbundig, soms wat vermoeid belle époque-
uiterlijk lange tijd de kiem van haar verval - een rijke voedingsbodem voorfin-de-sfecle-
verschijnselen als uiterste verfijning, decadentie, gedachten over noodlot en voor
beschikking. Ging de eerste wereldoorlog grotendeels aan het neutrale Nederland
voorbij, het Zeeuwse badplaatsje Domburg had er wel min of meer mee te maken.
Belgische vluchtelingen werden er opgenomen en gemobiliseerde Nederlandse
soldaten vonden er een onderkomenvan invloed op de Zeitgeist leek dit alles
evenwel nog niet. De Duitse badgasten vertrokken, maar het sociëteitsleven ging
gewoon door. In 1914 werd de Domburgse golfbaan officieel geopend en de
schilderijententoonstellingen, vanaf 1915 met medewerking van (gevluchte) Bel
gische kunstenaars, waren een groot succes.
De eerste schilderijententoonstelling van „Walcherse schilders" in Domburg
had plaats in 1911. Jan Toorop, de centrale figuur in dit gezelschap, had een ten
toonstellingsgebouwtje laten neerzetten, waarvan een geïnteresseerde architect zei
„Het eenvoudig aesthetisch beweeg is hier van zelf gekomen, na de voltooiing van de
zeer vereenvoudigde konstructie".
Weinig zal deze bezoeker hebben vermoed dat hij hiermee de juiste karakteri
sering van de Domburgse „kunstperiode" in de tijd heeft gegeven. Eenvoudig
aesthetisch beweeg met, in sommige opzichten, grote gevolgen. Badplaatsen lijken
van nature kunstenaars te trekken. In Domburg werd die aantrekkingskracht ver
hoogd door de ongekunstelde schoonheid van de omgeving, de bijzondere lichtval
langs de kust en de weerschijn ervan over, in woorden van de dichter Boutens, „de
witte stranden en de brede berg der duinen met in zijn laatste plooi het kleine dorp
bekneld", en tenslotte niet het minst door de aanwezigheid van kunstminnende,
rijke grootheden. In een prachtige, inspirerende en relatief eenvoudige omgeving
kunnen werken en er nog verkopen ook eenvoudig aesthetisch beweeg dat later zijn
beslag kreeg - wat was dat voor een oord, dat Domburg, die parel van Walcheren,
waar zulke dingen konden gebeuren, en in hoeverre heeft het een fin-de-siecle
gekend
Kunstgedoe
„In het tijdperk 1901 -1914 was er een levendig kunstgedoe op Domburg", schreef de
schilderes Mies Elout-Drabbe in 1954 aan A. B. Loosjes-Terpstra, bezig met een
studie naar de moderne kunst in Nederland tussen 1900 en 1914. „Toorop had een
Dit artikel is een voorstudie voor Eenvoudig Aesthetisch Beweeg, de beschrijving van een Kunstperiode. 89