Eendenkooi
Eendenkooi St. Philipsland gekocht door Het Zeeuwse
De kooi
Zeeland
7
Landschap
Het is nacht Enkele eenden verlaten
het thuiswater om hun soortgenoten
uit de wijde omgeving op te zoeken.
Ze zijn door hun baas, de kooiker, af
gericht en lokken nu de wilde eenden
mee naar de plaats waar hij een ver
nuftige inrichting heeft voor de een
denvangst Daar aangekomen, ver
schijnen de andere afgerichte een
den om hen naar de uiüopers van de
kooiplas - de vangpijp - te lokken. Als
ze daar zijn beland, verschijnt plotse
ling het kooikershondje. Even later
verdwijnt het weer tussen de slim ge
plaatste rietschermep langs de vang
pijp. Dit spelletje herhaalt zich enige
malen. De nieuwsgierige eenden
zwemmen de vangpijp in.
De kooiker dirigeert onzichtbaar
voor de eenden zijn hond. Hij heeft
een rokende turf bij zich om moge
lijke mensengeur te verdrijven. Door
een kleine spleet in de rietmat volgt
hij nauwkeurig alle verrichtingen en
z'n hond en eenden. Gedekt door de
rietmatten verplaatst de kooiker zich
'op het juiste moment naar de ingang
van de vangpijp en vertoont zich daar
plotseling in volle lengte.
De wilde eenden schrikken en vlie
gen in paniek nog verder de met gaas
afgeschermde vangpijp in, die steeds
nauwer toeloopt en uiüoopt in een
klein vanghokje.
De afgerichte staleenden en de ge
kortwiekte lokeenden hebben hun
taak volbracht en zwemmen rustig te
rug; klaar voor hun volgende op
dracht
U leest nu over het beroep van de kooi
ker, een vakman die men niet elke dag
tegen zal komen. Het kooikersvak
stamt uit de middeleeuwen. Eenden
kooien zijn een typisch Hollandse
uitvinding. In Nederland zijn ca. 1000
ligplaatsen van oude kooien terugge
vonden. Meestal blijkt de ligging alleen
nog uit historische archieven. Het be
roep moet in vroeger jaren lucratief ge
weest zijn. Tegenwoordig wordt er nau
welijks meer gevangen voor het gewin.
Eendenkooien zijn nu natuur- en cul
tuurelementen waar in hoofdzaak nog
gevangen wordt voor het wetenschap
pelijk ringonderzoek. De gevangen een
den worden voorzien van een ring rond
één der poten en vervolgens weer in
vrijheid gesteld. De meldingen van later
teruggevonden ringen geven goede in
formatie over het leven van de vogels.
Een eendenkooi bestaat uit een water
plas (de kooiplas) die in elke hoek uit
loopt in een gebogen vangpijp. De
vangpijp is overdekt met een constructie
van bogen en gaas en afgeschermd met
rietmatten. Rond de kooiplas ligt het
kooibos en aansluitend meestal nog een
rietkreek. Bos en rietland leveren het
materiaal dat de kooiker nodig heeft.
De eenden die gevangen worden zijn
in hoofdzaak afkomstig uit noordelijke
streken. Na het broedseizoen doen zij
ons land aan op hun trek naar het zuiden.
De trek begint al in de zomer en is in de
herfst en winter vooral afhankelijk van
het weer. De meeste eenden verblijven
in ons land als het vriest in het noorden
en er bij ons nog open water is. Hier
vinden de eenden dan hun voedsel dat zij
's nachts opnemen. Overdag rusten ze in
beschutte en vooral rustige wateren.
Vanouds Eggen eendenkooien dan ook
aan de randen van hun voedselgebieden.
In het vroege voorjaar trekken ze
weer terug naar hun broedgebieden; de
kooiker heeft dan tijd om in zijn kooi het
nodige onderhoudswerk te verrichten.
In de tijd dat de eenden in ons land ver-
bhjven, is absolute rust op de kooi nood
zakelijk. En niet alleen op de kooi. Ook
in de omgeving dient het rustig te zijn.
Hiermee zijn we gekomen op het zo
genaamde afpalingsrecht. Dit zijn oude
rechten die op de gronden rond een
eendenkooi zijn gevestigd, altijd in de
vorm van een cirkel rond het midden der
kooi. Op deze gronden mogen geen ac
tiviteiten plaatsvinden die de rust in de
kooi verstoren. Zo mag er bijvoorbeeld
niet worden gejaagd. Het afpaEngsrecht
is dan ook geregeld in de jachtwet. Om
dit recht te handhaven, is het wel nood
zakelijk dat de kooi wettelijk is geregis
treerd. Dit houdt onder meer in, dat de
kooi ook werkehjk als vangkooi kan
functioneren.
In de provincie Zeeland bevinden zich
nog vier eendenkooien: twee kooien in
de duinen (bij Oostkapelle en Renesse)
en twee kooien in het polderland (bij
Nieuwerkerk en St. PhiEpsland). In geen
van deze kooien vormt de vangst nog een
wezenHjke inkomstenbron.
De eendenkooi op St. PhiEpsland is
kort geleden door de Stichting Het
Zeeuwse Landschap aangekocht en daar
ee de enige Zeeuwse kooi waarvan het
voortbestaan met de daaraan ver
bonden rechten voldoende verzekerd is.
Deze kooi is op het nog jonge voorma
lige Oosterschelde-eiland aangelegd
rond de eeuw-wisseling in een oud kre
kensysteem. Op basis van de kadastrale
kaart uit 1867 is nog precies te recon
strueren hoe van de oude kreken ge
bruik is gemaakt bij de aanleg van de
kooi. Het kooibos bestaat uit opgaand
loofhout met veel wilg, es, els, popuher
De ligging van de
eendenkooi op
St. Philipsland
rietschermen
DOOR ROBERT WILLEMS
