'Planten zijn de
belangrijkste
ingenieurs om
Zeeland boven
water te houden'
g
Bruinvissen
Dominant
Zelfstandig rechtspersoon
Model
Schorren
Zeemansgraf
Alleen een gezamenlijke
toekomst
ZMf wil natuurlijke
klimaatbuffers
Voor meer informatie:
Darko Lagunas (1987), stadssocioloog
en etnografisch onderzoeker
tmifi"1' lrms«*r
Foto: Universiteit Utrecht.
De Metronooi
Maarten Kleinhans (1972), hoogleraar rivieren,
estuaria en delta's
bijvoorbeeld op het spoor van kunstenaar
Marinus van Dijke uit Burgh-Haamstede.
'Hij heeft een bijzondere relatie met het
duinlandschap waar hij is geboren,
getogen en bijna iedere dag doorheen
wandelt. Hij belichaamt de kennis die
verbonden is met hoe het landschap
beweegt. Meestal zijn het ingenieurs en
economen die je hoort als het om de
inrichting van het landschap gaat.
Zijn manier van kijken komt niet vaak
ter sprake. Deze kunstenaar belichaamt
een weinig gehoorde stem van de duinen
die het waard is om naar geluisterd
te worden.'
Karelse noemt een ander voorbeeld.
'Zelf kom ik uit Zeeland en heb in
Borssele vijfentwintig jaar lang op enkele
honderden meters van bruinvissen
gewoond. Maar daar ging het nooit over.
Je zag wel eens een dode bruinvis op het
strand van de Kaloot liggen en dat was het
dan. Hoe ervaart de bruinvis de menselijke
aanwezigheid in het landschap? Om daar
meer over te weten te komen zijn we in
gesprek gegaan met Stichting Rugvin.
Ik heb geleerd dat bruinvissen zeer
sensitief zijn. Wat doet bijvoorbeeld het
geluid van windmolens op zee met hen,
wanneer durven ze door de openingen in
de Oosterscheldekering te zwemmen?'
'Allemaal kennis die vergaard wordt en bij
de Ambassade ingebracht kan worden.
Er is nu een eerste inventarisatie gedaan
naar het leven in de onderwaterwereld.
Wij mensen zijn heel dominant en kennen
van veel soorten planten en dieren hun
6 wantij december 2021
Kleinhans vult aan: 'In sommige landen
zijn de woongebieden van inheemse
volkeren, zoals riviervalleien, als
zelfstandig rechtspersoon aangemerkt.
Dat zou je ook met bijvoorbeeld de zee
kunnen doen. Het idee is dat jij als mens
zorg draagt voor de rivier omdat die
jou ook iets geeft, bijvoorbeeld schoon
water, voedsel en vruchtbare grond.
Zo'n onderlinge afhankelijkheid is de
basisgedachte zoals verwoord door de
filosoof en socioloog Bruno Latour.'
Kleinhans onderzoekt op de Universiteit
gedrag niet. Veel van onze natuur zit
opgesloten in reservaten. Maar zeg nu
zelf: leer je de echt mens kennen als je
alleen zijn gedrag in een vluchtelingen
kamp onderzoekt? Dat is een heel pijnlijke
en confronterende omgeving die niet
representatief is voor het totale menselijk
gedrag. Dat geldt wellicht ook voor de
dieren en planten in een natuurreservaat.
Gaan ze zich anders gedragen als ze in
vrijheid zijn?'
van Utrecht hoe rivieren, estuaria en
delta's zich gedragen. Dan kom je al gauw
in Zeeland terecht. In het laboratorium
heeft hij een schaalmodel gebouwd van
20 meter lang en 3 meter breed. Aan de
ene kant stroomt rivierwater in, aan de
andere kant de zee. Door de bak te
kantelen kan eb en vloed nagebootst
worden. Zo zie je hoe in de natuur een
estuarium ontstaat.
Met zijn studenten heeft hij bijvoorbeeld
zo de gevolgen van het baggeren voor de
Westerschelde onderzocht. Nu is hij bezig
met de invloed van planten en dieren op
het landschap.
'De begroeiing met schorren en de
aanwezigheid van schelpenbanken
bevorderen de sedimentatie en zo de
aangroei van land. Het Zeeuwse landschap
lag drieduizend jaren geleden veel hoger
dan nu. Het slibde van nature op en
planten zorgden ook nog voor veengroei.
Het Land van Saeftinghe, ondergelopen
omdat de dijken doorgestoken werden,
is nu door diezelfde processen het hoogst
gelegen deel van de provincie, op de
duinen na dan. Dat lijkt wonderlijk maar
komt omdat het buitendijks ligt en daar
nog steeds opslibbing plaatsvindt.'
'In feite groeven we ons eigen
zeemansgraf door de opslibbing stop
te zetten met de bedijking. Daar komt
de bodemdaling bijvoorbeeld door de
veenwinning vroeger nog eens bovenop.
Zeeland is in een badkuip veranderd waar
van de randen steeds hoger gemaakt
moeten worden om niet te overstromen.
Dat kun je op termijn door de klimaat
verslechtering en de daaraan gerelateerde
zeespiegelstijging niet volhouden.'
Kleinhans pleit ervoor om 'naar de planten
te luisteren' en deze de kans te geven
hun natuurlijke werk dat de sedimentatie
bevordert, opnieuw te laten doen.
'De huidige stroken schor voor de dijken
zijn te smal om de planten dit nuttige werk
te laten uitvoeren. Planten zijn de
belangrijkste ingenieurs om Zeeland
boven water te houden. Daar moet de
ruimte voor gevonden worden.'
'Er bestaat niet zoiets als een uitsluitend
menselijke toekomst. Er is alleen een
gezamenlijke toekomst, waarbij wij
mensen weer deel worden zoals schrijver
Paul Kingsnorth zegt van 'Het Grote
Gesprek' met het leven op planeet
Aarde. We hebben daarin allerlei vormen
van observeren, luisteren en veldwerk
nodig. En diversiteit in het debat.
Op zijn minst betekent dat in ons
geval interdisciplinair werken en
luisteren naar niet-menselijke actoren.
Daar komen natuurwetenschappen,
sociologie en kunst samen.'
'Als Zeeland slim is, neemt ze nu
maatregelen, zodat we de gevolgen van
klimaatverandering verminderen of
zelfs voorkomen. ZMf wil daarom volop
aandacht vragen voor de urgentie van
klimaatadaptatie en zet actief in op het
ontwikkelen van natuurlijke
klimaatbuffers. Dit zijn gebieden die
van belang zijn voor o.a. de
kustbescherming en de waterhuis
houding en waarin natuurlijke
processen optimaal worden ingezet.
De natuur krijgt er de ruimte. Als we
haar op de juiste manier voor ons laten
werken, kan ze de krachtige bouwer en
beschermer zijn die we zo hard nodig
hebben! Onze Ambassadeurs Natuur
lijke Klimaatbuffers hebben veel kennis
van natuurlijke klimaatbuffers en
kunnen adviseren over de concrete
aanpak ervan. Meer weten? Kijk
op zmf.nl/project/klimaatadaptatie-en-
natuurlijke-klimaatbuffers.'
www.ambassadevandenoordzee.nl/
projecten/toekomst-van-de-delta
zmf.nl/project/klimaatadaptatie-en-
natuurlijke-klimaatbuffers
https://www.youtube.com/
watch?v=bF1gJQWQ0EE
Bruno Latour. Het parlement van de
dingen, 192 blz. Uitgeverij Boom, 2020.
Willem de Weert is
eindredacteur van Wantij.
V
s
Bruinvis voor de kust van Zierikzee. Foto: Frank Zanderink. Stichting Rugvin.
