18
waarnaast het grauwe origineel pover en
saai afsteekt. Laman bevindt zich als kleur-
der in goed gezelschap en staat in een
oude traditie van 'afzetters' zoals kaart-
kleurders meestal werden genoemd. Het
was tot ver in de negentiende eeuw praktijk
dat zij in grote oplage gemaakte kaarten
met de hand inkleurden. We hebben het
dan over kaarten die in de vorm van een
kopergravure of lithografie werden ver
spreid. Vaak beperkte het inkleuren zich tot
de omtrek van een vlak met een bepaalde
functie (grasland, bouwland) of tot de ac
centuering van een grens. Zoals de leer
boekjes dat voorschreven, gebeurde het
met een vast kleurengamma: blauw voor
water, rood voor stenen en bruin voor hou
ten gebouwen, en een leikleur voor kerkda
ken. Laman laat weten voor de daken wel
vijftig verschillende tinten rood te hebben
gebruikt!
Water?
Wat is nu de meerwaarde van dit inkleuren
van de kaart van Middelburg? Zoals ge
zegd heeft de kaart van Pieter Bast hier
mee vooral in decoratief opzicht aan waar
de gewonnen. Daarnaast benadrukt Laman
dat juist de ingekleurde kaart het waterrijke
en ook groene karakter van de stad goed
tot uitdrukking brengt. Wat het water be
treft: buiten de havens, het Molenwater en
de vestinggracht is er in Middelburg geen
water te bekennen. Met één uitzondering:
het spuikanaal tussen het Molenwater en
de Dam komt als zodanig duidelijk in beeld,
duidelijker dan op de kaart van Goliath. Dat
de stad groen was, komt wel goed tot uit
drukking. Het Abdijplein is rijk van bomen
voorzien, evenals het gebied bij het Bagijn-
hof in het noorden van de stad. Heel fraai
met veel bomen is het ommuurde terrein
van de schutterij van de kloveniers, tussen
de Dam en de Rouaansekaai in beeld ge
bracht. Wat Laman onvermeld laat zijn
enkele toevoegingen die hij heeft aange
bracht: de aanzet van wegen en waterlo
pen buiten de stad, een aantal bomen en
boomgroepen, twee huisjes ten zuiden van
de stad en bovendien een windroos rechts
boven.
Wie de balans opmaakt komt tot een voor
de hand liggende conclusie die eigenlijk
voor alle oude kaarten, al of niet inge
kleurd, geldt. Wie primair oog heeft voor
het gedetailleerde teken- en graveerwerk
van de kaartmaker, geeft de voorkeur aan
een ongekleurde kaart. Wie zich wil laten
imponeren door het totale kaartbeeld en
iets kleurrijks aan de muur wil hebben,
prefereert de gekleurde versie.
Aad de Klerk
- George Keyes, 'Pieter Bast', Alphen aan den
Rijn (Canaletto) 1981.
- www.historischestadskaartenfullcolour.nl.
