The social city
ZEEUWS MEISJE
In 1903 verschijnt het plan voor 'une cité indu-
strielle', een beroemde ideaalstad van de toen
malige stadsarchitect van Lyon. Tony Gamier.
Een prachtig uitgewerkt en geïllustreerd steden
bouwkundig ontwerp als alternatief voor de vele
onleefbare, op dat moment onder zware industri
alisatie gebukt gaande, Franse provinciestadjes.
Door consequente toepassing van functiescheiding
tussen wonen en werken en de integratie van
natuur en landschap in het stadsontweip worden
de idealistische begrippen licht, lucht en ruimte
tot het niveau van de woning operationeel
gemaakt. De identiteit van de stad wordt niet
alleen bepaald door de stedenbouwkundige
plattegrond. De introductie van door de staat
betaalde collectieve voorzieningen als zwem
baden en sporthallen, de woningbouwplattegronden. het materiaalgebruik, alles staat
in het teken van hygiëne en vooruitgang. Het stedenbouwkundig plan wordt ingezet
als verbeelding van een rationeel, industrievriendelijk staatssocialisme. Een stad, die
als een aangename machine werkt aan de verheffing van de arbeidersstand. Het ont
werp voor deze ideaalstad is decennialang een onuitputtelijke inspiratiebron geweest
voor veel Westeuropese architecten en stedenbouwkundigen. Het kent tot de dag van
vandaag zijn doorwerking in de manier van denken over stadsplanning.
als militaire verdediging ook voor Gerard Criellaert waardeloos maakte en de uitvin
ding van de stoommachine, die een industriële revolutie tot gevolg had, luidden ech
ter een nieuw tijdperk in. De stadswallen zouden op veel plaatsen sneuvelen ten gun
ste van de aansluiting op het spoorwegnet en veel binnensteden raakten verstopt door
de vestiging van fabriekjes in voormalige ambachtelijke werkplaatsen. Als het om de
identiteit van de stad gaat, speelt naast de technische mogelijkheden, de religieuze
traditie en het economisch handelen vanaf deze tijd maatschappelijke ideologie een
rol bij stadsplanning en architectuur. Vanaf circa 1900 wordt de identiteit van een
stad steeds sterker ideologisch gestuurd. Goed beschouwd zou je kunnen stellen dat
vanaf dan de eerste tekenen van internationalisering op het gebied van stedenbouw en
architectuur zichtbaar worden.
Het door Ebenezer Howard ontwikkelde concept van de tuinstad is zondermeer het
meest invloedrijke stedenbouwkundige concept dat ooit in Europa is ontwikkeld.
Veel stads- en dorpsuitbreidingen in Zeeland hebben er hun aanzien mede aan te
danken. Eigenlijk was de tuinstadgedachte in de eerste plaats een sociaal model
waarin de tegenstelling tussen landbouw en industrie werd opgeheven. Ook in het
plan voor de 'social city' 1903) moest een scheiding tussen wonen en werken de
leefbaarheid voor arbeiders in een geïndustrialiseerde maatschappij waarborgen.
Door niet te kiezen voor één centrale stad. maar meerdere kleinere, met elkaar ver-
130
