te denken en vroeg meteen ontslag onder mede
deling dat hij was benoemd tot redacteur van
genoemd blad. Zijn superieuren zullen wel wat
vreemd hebben opgekeken, maar het ontslag werd
hem eervol verleend en tegen het einde van 1891
stapte hij in de trein, op weg naar zijn nieuwe
werkkring in Den Haag. Hij liet een zekere ambte
narenbaan in de steek om een zeer onzekere als
redacteur en propagandist tegemoet te treden.
Zou het Cornelissen veel moeite hebben gekost
zijn betrekking in Middelburg te verlaten? In zijn
Herinneringen wijdt hij geen woord aan zijn
school, zijn vak, zijn leerlingen of zijn collega's.
Hoewel zijn leermeester Trosée hem destijds leerde
dat het lesgeven een genot is, heeft hij waar
schijnlijk niet zo'n grote liefde voor het onderwijs
gehad. Tegenover deze veronderstelling echter
staat de mededeling van de heer P. Wijdenes te
Amsterdam, die als leerling van de Middelburgse
kweekschool bij de onderwijzer Cornelissen in de
klas heeft gezeten en die mij onlangs Cornelissen
als een uitstekend en toegewijd onderwijzer be
schreef. Het zou destijds aan de kwekelingen
bekend zijn geweest dat deze leerschoolonder
wijzer Marxist was, aldus de heer Wijdenes.
DEN HAAG
Het is hier niet de plaats de verdere levensloop
van Cornelissen te volgen. Laat mij volstaan met
te vermelden dat hij voorlopig geheel opging in
de strijd voor de socialistische beginselen, zoals
die leefden in de S.D.B., wel „de oude beweging"
genoemd. Hij reisde voor de S.D.B. door geheel
Nederland, vervulde talrijke spreekbeurten en
schreef veel in „Recht voor Allen". Hij nam actief
deel aan het theoretiseren en ook aan de vele
twisten die deze bond teisterden en ten onder
gang brachten. Domela neigt in deze jaren lang
zamerhand in anarchistische, Cornelissen in syndi
calistische richting. Hij is de man geweest die in
Nederland de syndicalistische ideeën predikte, die
via de leden van het N.A.S., het Nationaal Arbeids
secretariaat, een overkoepelend orgaan van een
groot aantal vakverenigingen, vrij veel invloed
hebben gekregen. Zijn betekenis voor de spoor
wegstakingen van 1903, waarbij syndicalistische
theorieën een grote rol speelden, is daardoor be
langrijk geweest.
In 1894 splitst zich de bond, de S.D.A.P. wordt
opgericht en hierdoor gaat de S.D.B. hard achter
uit. In 1897 kondigde Domela op het kerstcongres
aan uit de bond te zullen treden en dit betekende
voor Cornelissen dat ook hij thans niet meer verder
kon en wilde met zijn werk. Hij vertrok naar
Frankrijk, waar hij zich door journalistieke arbeid
in leven hield en waar hij zijn verdere leven wijdde
aan de studie. Zo nu en dan probeerde hij nog
wat orde te scheppen in de linkse, individualis
tische, anarchistisch-socialistische beweging door
het organiseren van congressen. Of beter, door te
trachten die te organiseren, want het lukte meestal
niet erg. Hij studeerde op sociaal-economisch ter
rein en publiceerde de vruchten van zijn studie in
dikke, moeilijke boeken en schreef in 1936 zijn
mémoires. In 1943 is hij in Frankrijk gestorven.
Christiaan Cornelissen
In de „Dageraad der Volksbevrijding", deel II
heeft Vliegen bij zijn hoofdstuk over Cornelissen
een portret van hem opgenomen, dat hierbij wordt
gereproduceerd. Het is een portret van een nog
jonge man. De jaren van strijd, van teleurstelling
en desillusie die door zijn mémoires worden op
geroepen hebben zijn gezicht nog niet getekend.
Men krijgt de indruk dat dit portret niet past bij
de zeer negatieve beschrijving die Vliegen van
Cornelissen en zijn activiteiten heeft gegeven. Het
is een open, eerlijk jongmens, met heldere, enthou
siaste ogen en een zachte mond en hij maakt een
verstandige en levendige indruk. Er zit ongetwijfeld
in het leven van Cornelissen een grote tragiek. Een
intelligente, integere man, een intellectueel, die
niet in staat bleek zich vast bij één der partijen
aan te sluiten. Radicaal en principieel, inderdaad,
maar toch wenste hij steeds weer bij de strijdende
partijen een verzoenend tussenstandpunt in te ne
men. Maar juist daardoor werd hij door die beide
partijen steeds weer verketterd. Een individualist,
een vrijheidslievend mens, die voor zichzelf geen
eisen stelde. Een man met zeer zeker oorspronke
lijke ideeën, die uiteindelijk niet realiseerbaar blij
ken te zijn geweest. Een man die wilde bouwen,
maar wiens vele tegenstanders zeggen dat hij
slechts afgebroken heeft. Op 34-jarige leeftijd ver
laat hij zijn medestrijders en zijn land en achter
hem zinkt het schip, waarop hij geen kapitein,
maar wel één der stuurlieden was. Hij, die in 1890
een eerste Nederlandse bewerking van het Com
munistisch Manifest deed verschijnen zal in Frank
rijk een nieuwe theorie gaan ontwerpen die het
Marxisme kan vervangen.
100
