Confessioneel en niet-confessioneel 'rechts' in Waarde
partij bovendien een deel van haar
arbeiders verloor, en wel aan de NSB.
Deze laatste manoeuvre kwam op
Tholen niet voor en verklaart misschien
ten dele waarom de NSB te Waarde zo
hoog kon scoren. Dat 1935 het tijdstip
was van radicalisering wijzen ook de
raadsuitslagen aan: in dat jaar bereikte
de Waardese Christelijke Arbeiderspartij
namelijk haar hoogtepunt.
Het silhouet van het dorp Waarde werd in
het verkiezingsjaar 1935 drastisch
gewijzigd toen tijdens een storm de
standaardmolen afbrandde.
De vrije lijsten in de raad
en de afbraak van de ARP
De partij die in Waarde in 1918 het
grootst geweest was, de CHU die voor
de raad een CHU/ARP-combinatie
was, was aan het eind van de jaren
dertig op de kiezersmarkt extra in het
nadeel. Haar lijsttrekker, H. Wolfert,
was een uitgesproken ARP-er, terwijl
het dorp nauwelijks Gereformeerden
telde. Deze situatie kwam de partij in
1939 niet voor de eerste keer op
verlies te staan. Dit keer verloor de
CHU/ARP-lijst aan de SGP die een
nieuwe tweede man op haar lijst had:
Marien van Fraassen. Op persoonlijke
titel zorgde hij voor een fikse SGP-winst
en stapte zo de Waardese politiek
binnen om er dertig jaar te blijven.
Landbouwer Van Fraassen was lid van
de Gereformeerde Gemeenten, maar
zijn politieke streven was zeker niet
religieus geïnspireerd - reden waarom
plaatselijk SGP-voorman A. S. Wisse
hem liever kwijt dan rijk was. De voor
naamste grondslag van Van Fraassens
doen en laten was de wil tot het uit
oefenen van zeggenschap. Zijn per
soonlijke overwicht en zijn vele relaties
in het dorp gebruikte hij daarvoor in de
eerste plaats. Verder was Van Fraassen
zo goochem om zich bij de SGP te
voegen als dat succes beloofde en met
een vrije lijst uit te komen wanneer
daar meer stemmen mee te halen
leken. In Waarde was de stembus nu
eemaal aan grote sprongen gewend en
de principes die er waren vertoonden
zo weinig diversiteit dat een stem-op-
de-man voor de hand lag.
De eerste keer dat Van Fraassen munt
sloeg uit een eigen lijst was in 1946
toen hij maar liefst dertig procent van
de stemmen voor de raad wegsleepte.
Een derde deel er van kwam uit de
oude SGP van voor zijn toetreden in
'39, hoogstens een zesde uit de lijst-
Na 1935 liep de NSB-aanhang terug in
Waarde. Musserts partij scoorde nog
zo'n 20% aan het eind van de jaren
dertig, terwijl na de Duitse inval nog
een deel van de aanhang zich van
haar afwendde. Toch bleef Waarde
naar verhouding vrij veel overtuigde
NSB-ers tellen, mensen die aangetrok
ken werden door de voor de kleine
zelfstandigen gunstige vooruitzichten
die de NSB bood, en voor wie de in
1941 ingevoerde Pachtwet nieuwe
perspectieven opende. Tussen de
veertig en vijftig personen werden in
1944 uiteindelijk te Waarde gedetineerd
omdat ze als NSB-gezind beschouwd
werden.
Bij de watersnood van 1953 hoorde de polder Waarde tot de getroffen gebieden. Het dorp
had te kampen met een laagwater van anderhalve meter, vijf huizen werden verwoest en
dertien beschadigd. Door tijdige evacuatie bleef het aantal slachtoffers beperkt tot één.
47
