De vestingwallen van Retranchement. Prins Maurits begon in De Zuidpoort te Sluis, de oude toegangspoort vanuit Aardenburg. De van
1604 met de aanleg van de vesting. Foto: P. Stockman. origine hoge Middeleeuwse stadspoort is eind zestiende eeuw verlaagd bij
de aanleg van de huidige aarden omwalling. Foto: P. Stockman.
tijde van de Tachtigjarige Oorlog zijn aangelegd in
het landschap te visualiseren. Een linie is een reeks
van samenhangende verdedigingswerken, meestal in
de vorm van aarden forten, die door middel van een
versterkte dijk met elkaar zijn verbonden. Een linie
loopt als een aaneengesloten verdedigingslijn door het
landschap. De meeste linies dateren uit de periode
van de Tachtigjarige Oorlog. In de eeuwen erna zijn
er nog dikwijls werkzaamheden aan verricht waardoor
er op veel plaatsen latere toevoegingen te zien zijn.
In sommige gevallen werden oude stukken liniedijk
weer opgenomen in linies die in later tijd zijn aan
gelegd. Het laatste grote linieproject dat in Zeeuws-
Vlaanderen is uitgevoerd, betreft de Inundatielinie
van Oost-Staats-Vlaanderen van het eind van de acht
tiende eeuw.
Het grensgebied van Zeeland en Vlaanderen heeft
als bijzonderheid dat het een oud slagveld is. Hier is de
strijd gestreden tussen de Noordelijke Nederlanden en
Spanje. In deze streek wordt de vaderlandse geschiede
nis weer tot leven gebracht. Uit de historie bekende
figuren als Willem van Oranje, prins Maurits, de hertog
van Alva, Alexander Farnèse hertog van Parma en zelfs
Karei V en Philips II hebben hier werkelijk in levenden
lijve rond gelopen, gegeten en geslapen.
Afwisselend werden tijdens de Tachtigjarige Oorlog
door zowel de opstandige Noordelijke Nederlanden (de
Staatsen) als de Spanjaarden werkzaamheden aan de
linies verricht. Voorzover bekend zijn de Spanjaarden
als eerste begonnen met de aanleg van forten, de
Staatsen met de aanleg van liniedijken. In veel gevallen
had de aanleg van een liniedijk een waterstaatkundige
bedoeling met een militair-strategische achtergrond.
Indien de terreinomstandigheden het toelieten, wer
den er op verschillende plaatsen in de liniedijk sluizen
aangelegd. Naast de afvoer van overtollig polderwater
dienden ze om in tijd van oorlog voor de linie liggende
gebieden gecontroleerd onder water te kunnen zet
ten. De aanwezigheid van pleistocene dekzandruggen
temidden van laagliggende veengebieden, de hoge
grondwaterstand en de alom tegenwoordigheid van
water maakten dat Zeeuws-Vlaanderen destijds uiter
mate geschikt was voor de aanleg van linies.
Historische achtergrond
De grens tussen Vlaanderen en Zeeuws-Vlaanderen
is actueler dan ooit. Het is een historisch gegroeide
grens die Vlaanderen in de loop van de geschiedenis
verschillende keren geprobeerd heeft op te heffen.
Met andere woorden: het was de bedoeling (misschien
is dit nog steeds wel het geval) om het aan de Noor
delijke Nederlanden verloren stuk Vlaanderen weer
terug in bezit te krijgen. Hoe komt het dat de 'kop'
van Vlaanderen nog steeds in Nederlandse handen is?
Door allerlei oorzaken op politiek, sociaal, gods
dienstig, economisch en ander gebied kwam het in het
22 Zeeuws Tijdschrift 2006/1-2