elkaar verbond en het zeewater keerde. Onder langs de
dijk kwam een gedekte weg te liggen die diende voor
troepenverplaatsingen en dergelijke. Vanaf 1584 was de
politiek van de Noordelijke Nederlanden erop gericht
om van de kop van Vlaanderen een bufferzone te
maken ter bescherming van de kerngewesten Holland
en Zeeland. Omdat beide Scheldeoevers Staats bezit
waren kon ook het scheepvaartverkeer van en naar
Antwerpen gecontroleerd worden.
Al de schermutselingen en belegeringen die nadien
volgden met als belangrijkste de succesvolle Staatse
belegeringen van Sluis in 1604, Sas van Gent in
1644 en Hulst in 1645 gevolgd door werkzaamheden
aan de linies waren een gevolg van deze politiek. De
Spanjaarden lieten zich evenmin onbetuigd met betrek
king tot de aanleg van linies. In periodes dat de krijgs
kansen keerden legden zij ook linies aan. De linies van
1604 langs de Sasse Vaart, die van 1634 tussen Hulst
en Sas van Gent en de linie van 1645 van fort Moerspui
naar fort Terwest zijn hier voorbeelden van. Omdat
de frontlijn voortdurend veranderde werd door beide
partijen soms afwisselend aan dezelfde linies gewerkt.
Vanwege de inundaties ontstonden grote stukken nie
mandsland.
Nadat in 1648 in Münster de vrede was getekend,
gaf dit op enkele plaatsen problemen. Het gebied ten
oosten van Hulst werd in 1654 herdijlct als Groot-
Kieldrechtpolder. Na vele onderhandelingen werd
pas in 1664 besloten hoe de grens in de bedijkte pol
der zou komen te lopen. Om die reden is de grens
vanaf Clinge tot aan de Westerschelde kaarsrecht. Uit
angst voor inundaties vanuit het Noordelijke Staatse
gebied, de 'Staten boom' Staatsen bodem) legden de
Spanjaarden midden in de Groot-Kieldrechtpolder vlak
langs de grens de Koningsdijk aan.
Wat zijn de plannen en stand van zaken
De provincie Zeeland heeft het plan opgevat
samen met de Belgische provincies Oost- en West-
Vlaanderen de linie die vanaf de Noordzeekust tot aan
de rivier de Schelde loopt te valoriseren. Onder valori
seren moet dan worden verstaan: herkenbaar maken
van de linies in het landschap, de toegankelijkheid
vergroten en op een dusdanige manier tewerkgaan
dat de linies toeristisch gezien aantrekkelijk gemaakt
worden. De bezoeker moet een evocatie krijgen van
de strijd die hier gestreden is. Om dit te bereiken is er
een breed scala van activiteiten ontplooid die variëren
van het volledig opnieuw aanleggen en inrichten van
een zeventiende-eeuws fort compleet met bebouwing
tot het herkenbaar maken van historische lijnen in
het landschap met behulp van speciale beplantingen
en waterpartijen. Op sommige plaatsen probeert men
door middel van kunstwerken het vestingbouwkundig
verleden onder de aandacht te brengen.
In concreto is door een landschapsarchitecten
bureau een inventarisatie gemaakt van wat er aan
vestingwerken en linies nog herkenbaar aanwezig is.
Tevens zijn er in dit rapport bijdragen opgenomen
van vakspecialisten uit allerlei disciplines die hun licht
laten schijnen over deze materie. Voorts zijn er nog
andere onderzoeken gepleegd. Door twee studentes
van de Landbouwhogeschool uit Wageningen is een
herinrichtingsplan gemaakt voor het gebied tussen
Hulst en Axel; bij de forten St.-Jacob, Ferdinandus en
Krabbenschans is bodemonderzoek gedaan naar de
historische bebouwing van de forten; in de archieven
van Simancas en de bibliotheek van San Lorenzo de El
Escorial in Spanje, is onderzoek gedaan naar beschrij
vingen en afbeeldingen van de forten bij Axel. Op
vrijdag 28 april werd het voormalig streekmuseum
'IJzendijke' omgedoopt tot 'Het Bolwerk. Museum voor
de Staats-Spaanse Linies'. Het museum is in het afge
lopen halfjaar ingrijpend heringericht. Een buste van
Prins Maurits siert sinds 2004 de markt van IJzendijke.
Wat zijn er verder nog aan grensoverschrijdende
activiteiten die binnen het project passen? Op diverse
plaatsen zijn nog sporen van inundaties te zien in de
vorm van kreken en geulen die inmiddels een grote
landschappelijke en ecologische waarde hebben gekre
gen. Deze littekens van strijd die vaak over de huidige
landsgrenzen heen lopen, zijn in feite de 'bomtrech-
ters' van toen. Vele kreken zijn grensoverschrijdend
en een goed beheer en zuiver water zijn in dat geval
zowel Zeeuws als Vlaams belang. De goede samenwer
king tussen de provincie Zeeland en beide Vlaamse
gewesten is de afgelopen jaren vruchtbaar gebleken.
Men ontmoet elkaar regelmatig op bijeenkomsten
waarbij dan de stand van zaken wordt besproken.
Wanneer alle plannen gerealiseerd worden, heeft
Europa er iets uniek bij: een zeventiende-eeuws
vestinglandschap.
24 Zeeuws Tijdschrift 2006/1-2
