kunnen toevoegen aan de geschiedenis van de laat
middeleeuwse en vroeg-moderne stadhuizen in de
Lage Landen.
De Middelburgse stadhuisbeelden werden al tus
sen 1916 en 1918 vervangen door neogotische exem
plaren uit de Werkplaats voor Kerkelijke Kunst P.J.
Cuypers Co. in Roermond. Zij waren niet alleen
in slechte staat, maar waren in de loop der eeuwen
zo vaak onder handen genomen dat de beelden
van Middelburg voor een kunsthistorische studie zoo
goed als waardeloos [waren] geworden. Drie ervan zijn
bewaard gebleven, nu op een onooglijke plaats opge
steld in de Vleeshal te Middelburg. Een vierde beeld
daar dateert mogelijk uit de achttiende eeuw, terwijl
het Zeeuws Museum in Middelburg nog één oor
spronkelijke buste en drie koppen bewaart.
De stadhuisbeelden van Veere zijn veel beter
bewaard gebleven dan hun tegenhangers in Mid
delburg. Voor Veere is slechts een tweetal ingrepen,
mogelijk drie (zie hieronder), bekend. Deze ingrepen
en de ernstige verwering die in de loop der tijd ont
staan is, hebben de beelden van Veere niet onberoerd
gelaten, reden waarom een grondige restauratie nu
nodig is om de beelden voor de toekomst te kunnen
behouden. Het gaat in Veere om een serie stadhuis
beelden die in haar geheel behouden is gebleven.
Bovendien is de sculpturale kwaliteit hoog te noemen.
Het betreft hier fors opgezette beelden van hoge kwa
liteit, die bedoeld zijn om van een afstand en van een
laag standpunt te worden bekeken. De weergave van
de details van wapenrusting en kleding is verfijnd en
de uitwerking van de koppen individualistisch. Op vijf
van de zeven beelden zijn bovendien resten van poly
chromie en vergulding bewaard gebleven, een bewijs
dat de stadhuisbeelden oorspronkelijk een veelkleurig
uiterlijk hadden.
Context
Stadhuisbeelden vormen een typische versiering van
de stadhuizen in Noordwest-Europa vanaf circa 1400
tot het midden van de zestiende eeuw. Hierna werd
het aantal meestal teruggebracht tot een twee- of
drietal, met praktisch altijd een beeld van Justitia.
Aanvankelijk ging het om beelden van grote en regio
nale heersers, heiligen, antieke en vroegmiddeleeuwse
helden en personificaties van deugden. In het huidige
Nederland zijn er, naast Middelburg en Veere, nog
twee steden waar stadhuisbeelden van vóór het mid
den van de zestiende eeuw bewaard zijn gebleven. In
Kampen betreft het zes disparate beelden die geen
eenheidsserie vormen. In 1933/8 werden zij vervan
gen door nieuwe van de hand van Johan Polet, terwijl
de oude en in zeer slechte staat verkerende beelden
werden opgeslagen in de Koornmarktpoort. In Nij
megen zijn er van de acht keizerbeelden die in 1553/4
door Cornelis Sass uit Utrecht werden vervaardigd,
twee bewaard gebleven, nu opgesteld in het Museum
Het Valkhof. De beelden werden in 1879/82 vervan
gen door neogotische kopieën uit het atelier van de
firma Cuypers Stoltzenberg te Roermond en na de
Tweede Wereldoorlog nogmaals door nieuwe exempla
ren van Albert Termote. Van nog eens zes Nederland
se stadhuizen is bekend dat zij vroeger gevelbeelden
bezaten, die echter alle verloren zijn gegaan. Van de
beelden in Gouda, 's-Hertogenbosch en Haarlem zijn
historische afbeeldingen bekend. Nog in 1958/60 zijn
in Gouda acht nieuwe stadhuisbeelden geplaatst van
de hand van Philip ten Klooster.
Ook in de Zuidelijke Nederlanden, waar het
fenomeen stadhuisbeelden ontstond en tot grote
bloei kwam, zijn maar zeer weinig beelden bewaard
gebleven. Zo zijn alle beelden, veertig in getal, van
het stadhuis te Brugge al in 1792 volledig verloren
gegaan. De stadhuizen van Leuven en Brussel bezit
ten enorme aantallen nissen voor beelden, die echter,
op een aantal uitzonderingen na, eeuwenlang nooit
opgevuld zijn geweest. Pas in de tweede helft van
de negentiende eeuw zijn, in een golf van historisch
bewustzijn, honderden nieuwe beelden gemaakt voor
Brugge, Brussel, Gent en Leuven. Bij de Belgische
beelden gaat het veelal om regionale en boven-regio-
nale heersers.
In vergelijking met alle genoemde stadhuisbeel
den steken de beelden van Veere duidelijk af, zowel
wat betreft kwaliteit, aantal, als iconografische voor
stelling. Het gaat om hoogwaardig beeldhouwwerk en
om een volledige serie van zeven beelden, die opeen
volgende plaatselijke heersers voorstellen, van wie de
twee laatst afgebeelde personen hun konterfeitsels
nog tijdens hun leven kunnen hebben gezien.
Vooronderzoek
Vijf studenten en één docent van de Opleiding Con
servatie/Restauratie (Studie STEEN) aan de Hoge
school Antwerpen, België, hebben in de aanloop
naar een volledige restauratie van alle beelden van
43 Zeeuws Tijdschrift 2006/1-2
