197
196
ARCHEOLOGICA ZELANDICA
ARCHEOLOGICA ZELANDICA
i
I
Afb. 6: Mercurius met attributen: een geldbuidel, een cadu-
ceus en een haan; Aardenburg, Gemeentelijk Archeolo
gisch Museum. Foto: R.O.B., Amersfoort.
Afb. 5, rechts: Bronzen
ring met gemme; beelte
nis van Sol? Aardenburg,
Gemeentelijk Archeolo
gisch Museum. Foto:
R.O.B., Amersfoort.
Errata Zeeland 1/3, Archeologica Zelandica, Romeinse be
nen monturen, p. 156-157.
Afb. 2: de foto’s zijn verwisseld; het linker benen montuur
is afkomstig uit Aardenburg, het rechter uit Domburg.
P. 157, tweede kolom, regel 28, ’Orttband’ moet zijn ’Ort-
band’.
Aan het einde van de tekst op p. 157 is de literatuurop
gave weggevallen. Deze had moeten luiden:
Nash-Williams, V.E., The Roman Legionary Fortress at Caer-
leon in Monmouthshire, Report on the excavation carried
out in the Prysg Field, 1927-1929, Cardiff 1932, p. 53, fig-
43/1-7.
Trimpe Burger, J.A., Romeins Aardenburg, Aardenburg
1992.
Verhagen, M., ’Versierde benen plaatjes’ in: Bult, EJ. en
D.P. Hallewas (red.), Graven bij Valkenburg II, het archeo
logisch onderzoek in 1986, Delft 1987, p. 35-36.
Vilsteren, V.T. van, Het Benen Tijdperk, Gebruiksvoorwer
pen van been, gewei, hoorn en ivoor 10.000 jaar geleden
tot heden, Assen 1987, p. 31-32 en afb. 24-26.
door zijn houding en
stralenkrans?) denken
Romeinse equivalent
wordt dikwijls vereenzelvigd met die
Mithras verering
De fraaiste tot nu toe in Aardenburg gevonden
gemme is die met de zittende Mercurius (afb. 6).
De siersteen van glaspasta bestaat uit twee hecht
op elkaar aangebrachte lagen, waarvan de bo
venste lichtblauw en de onderste donkerblauw is.
De graveringen reiken tot juist in de donkerder
laag, waardoor een mooi effect wordt verkregen
en de figuren sterk contrasteren. Mercurius, han-
delsgod en schenker van welvaart en winst, is op
een stapel rotsblokken gezeten. In de linker,
vooruitgestoken hand houdt hij de geldbuidel
Geraadpleegde literatuur
Henkel, F., Die Römischen Fingerringe der Rbeinlande und
der benachbarten Geblete, Berlin 1913.
Henig, M., ’A Corpus of Roman Engraved Gemstones from
British Sites’ in: British Archaeological Reports 8 (i) 1974.
Maaskant-Kleibrink, M., Catalogue of the Engraved Gems in
the Royal Coin Cabinet, The Haque 1978.
Rethaan Macaré, C.A., Verhandelingen over de bij Dorn
burg gevonden Munten, Middelburg 1838. Herdruk 1992,
Zeeuwse Studiën 5.
details beschrijven van gemmen is het werk van
specialisten die over veel ervaring beschikken en
doorgaans veel vergelijkingsmateriaal en vaklite
ratuur binnen handbereik hebben.
gen ook ringen aan het middelste lid van een
vinger. De in Aardenburg binnen de daar aanwe
zige Romeinse versterking opgegraven ringen zijn
waarschijnlijk alle vrouwenringen geweest. De
bronzen ring (afb. 3) bevat een donkerblauw
siersteentje van glaspasta, waarin de godin Victo
ria met een krans in haar hand is gegraveerd; de
gevleugelde godin staat op een half bolvormig
voetstuk (globe?). Binnendiameters 20 en 16 mm;
afmetingen siersteentje 15 en 12 mm.
Een andere bronzen ring uit Aardenburg draagt
een steentje van donkere glaspasta waarin een
enigszins gekromde menselijke figuur is gegra
veerd die in de linkerhand iets vasthoudt (afb. 4);
mogelijk moeten we er Hercules in zien?
De derde, zeer verweerde, bronzen ring (afb.
5) heeft een ovaal steentje van donkere glaspasta
met de afbeelding van een godenfiguur die naar
zijn opgeheven linkerhand kijkt en die in zijn
rechterhand een zweep en een chlamys (schou
dermantel) lijkt vast te houden. De figuur doet
zijn hoofdtooi (een grove
aan de zonnegod Sol (het
voor Helios). Zijn cultus
van de
Afb. 4, links: Bronzen
ring met gemme; beelte
nis van Hercules? Aar
denburg, Gemeentelijk
Archeologisch Museum.
Foto: R.O.B., Amers
foort.
vast. In de rechter, rugwaarts gestrekte arm,
waaraan een chlamys (schoudermantel) hangt,
zien we duidelijk de caduceus (slangenstaf, sym
bool van vrede en handel). Voor de voeten van
Mercurius staat een haan, eveneens een typisch
symbool van de god. De afmetingen van de
gemme zijn 12 mm lang en 8 mm breed.
Twee andere tijdens de opgravingen te Aarden
burg gevonden siersteentjes zijn eveneens van
blauwe glaspasta, maar van veel mindere kwali
teit. De figuren zijn niet zo duidelijk en lenen
zich er niet voor om te worden afgebeeld. Het
betreft een kleine gemme, afmetingen 13 bij 10
mm, waarop een staande figuur in korte kledij is
te zien; in de linkerhand een lange speer en aan
de rechterzijde een op de grond rustend schild;
op het hoofd is geen helm of iets dergelijks aan
wezig. De andere losse gemme, afmetingen 12 bij
10 mm, draagt de beeltenis van een staande,
naakte figuur (naar links), waarin we Mercurius
menen te herkennen met geldbuidel en cadu
ceus.
Een kwalitatief mooie gemme van kornalijn is
als oppervlaktevondst te Aardenburg opgeraapt
door J. Weij uit Draaibrug. De siersteen uit de Ro
meinse tijd is evenals de boven besproken
gemme uit Poortvliet met behulp van een wieltje
in brede groeven gegraveerd. De voorstelling is
duidelijk: een geit die door een zittende herder
gemolken wordt (afb. 7). De afmetingen van de
gemme zijn: lengte 15,5 mm, breedte 14,0 mm.
De kornalijnen steen is door de vinder weer in
een ring gezet en wordt als vanouds als sieraad
gedragen.
De in dit artikel beschreven gemmen uit Zee
land dienen te worden beschouwd als een voor
lopige inventarisatie. Het determineren en tot in
Afb. 7: Gemme van kar-
neool; een zittende her
der melkt een geit; Aar
denburg, particulier
bezit. Foto: L.C.J. Gold-
schmitz en R.M. van
Heeringen, Provinciaal
Depot Middelburg.
