AANPASSING FN EMANCIPATIE
43
Afb. 1: Israëlische synagoge aan cle Herenstraat te Middelburg, oostgevel, gezien vanuit de binnenzijde. Foto: Gemeentear
chief Middelburg.
lend tegenover de komst van deze Joden van
wege de commerciële belangen die daarmee zou
den zijn gediend. We lezen in de Pinkas, de ge
schiedenis van de joodse gemeenschap in
Nederland, dat het gemeentebestuur op deze
wijze de handel met de Levant wilde
bevorderen'. De kerkeraad van de gereformeerde
kerk ergerde zich echter regelmatig aan de Joden
die zich na 1650 in Middelburg vestigden en liet
ook niet na druk uit te oefenen op het gemeente
bestuur. De aard van hun klachten toont opval
lende gelijkenis met de houding van sommigen
jegens de islam en islamieten in ons land op dit
moment. Over synagogediensten, begrafenissen
en besnijdenissen maakt men zich grote zorgen,
maar diegenen die de kerkeraadsverslagen bestu
deerd hebben, noteren vooral de behoefte de
grens tussen de beide geloofsgemeenschappen
strikt te handhaven. Daarbij speelt de angst voor
joodse zendingsdrang een grote rol. Al in 1618
wordt binnen de synode voorgesteld de Staten-
Generaal te verzoeken erop toe te zien dat de Jo
den hun 'grouwelijcke ongelovichijt' niet uitdra
gen onder 'onwetende christenen'. In 1655
vreesde men dat een Engels meisje tot het joden
dom zou 'vervallen', in 1655 sprak men er af
schuw over uit dat christenen, ja zelfs vrouwen,
een besnijdenis bijwoonden. Huwelijken tussen
neven en nichten, niet ongebruikelijk binnen de
kleine joodse gemeenschap, werden scherp afge
keurd. Men vond cle joodse godsdienstoefenin
gen regelmatig te luidruchtig (wie hoort hier niet
een echo in de klachten over de oproep tot ge
bed vanuit de moskee?) en voor de omgang met
Joden moest worden gewaarschuwd2.
Vreemd
Het was vooral de besnijdenis die bij het niet-
joodse publiek grote weerstand opriep. Wie zijn
zonen laat besnijden volgt niet alleen het religi
euze gebod, maar op cle schaal tussen aanpassing
en emancipatie is het ook een duidelijke keuze
voor zelfbewustzijn. De regels van de eigen ge
meenschap gaan dan boven het gevoelen van cle
omgeving. Het siert ondertussen het gemeentebe
stuur van Middelburg dat het zich niets aantrekt
van deze klachten en in 1700 besluit de joodse
natie in deze stad 'alle securiteyt ende vryheit als
in andere steden en provinciën deeser Veree-
nigde Nederlanden' te geven. Deze vrijheid gold
binnen cle grenzen van de stad en voor diegenen
die, zoals wij nu zouden zeggen, 'een geldige
verblijfstitel' hadden. De grens tussen legaal en il
legaal wordt niet getrokken door wie buiten
staat, maar door wie binnen is. En binnen is bin
nen. Het waren dan ook diegenen die wel een
