SIGNALEMENTEN
77
kerk in de dorpsgemeenschap uit te werken door
de maatschappelijke activiteiten van de kerkelijke
gemeenschap te behandelen. Doordat hierover
slechts weinig archiefmateriaal bestaat, blijft de
behandeling van dit aspect beperkt tot de sociaal
religieuze betekenis van armenzorg en onderwijs
door de kerkelijke gemeenschap in de negen
tiende eeuw.
De periode van de hervorming is een tijd met
veel beweging en emotie. De Satisfactie van Goes
en Zuid-Beveland van 22 maart 1577, een half
jaar na de Pacificatie van Gent, had tot gevolg dat
Goes en Zuid-Beveland het gezag van de Prins
van Oranje moesten erkennen, maar ook dat de
Rooms-Katholieke Kerk op het eiland ongestoord
zou blijven. Dit vormde uiteraard een bron voor
verdere spanningen.
Het boek is opgedragen aan de grootvader van
de auteur, koster Gerard Lepoeter, die in Annie
M. G. Schmidts boek Domineesland genoemd
wordt als de zwarte koster die het zwarte koffer
tje op zondagmorgen kwam brengen aan de do
minee in de zwarte toga en met de zwarte veter-
schoenen. De behandeling van andere kosters,
stokmannen, klokkeluiders en predikanten geeft
een aardig beeld van de mensen in de kerkelijke
organisatie.
Als zoveel bladzijden over dezelfde kerk gaan,
is het verfrissend dat de blik verruimd wordt
door vergelijkingen met andere kerken, langlo
pende ontwikkelingen en brede historische ka
ders. Dat gebeurt met grote regelmaat: de afzon
derlijke elementen worden in een breder kader
geplaatst.
Wanneer Lepoeter zich geheel op het werk van
anderen baseert, vermeldt hij dat correct. Hij ci
teert veel. maar de citaten zijn vaak niet puntig
genoeg. Vooral in de eerste hoofdstukken wordt
eigenlijk teveel letterlijk tekst van anderen aange
haald, teiwijl de auteur het beter en vlotter in ei
gen woorden had kunnen schrijven. Een citaat is
slechts treffend als het op originele en intrige
rende wijze iets aanduidt dat in eigen woorden
en in modern Nederlands verloren gaat.
Ook de titel zou voor een boek als dit toch iets
anders gekozen kunnen worden. Geheimen wor
den niet onthuld, tenzij men de onbekende histo
rie een geheim zou willen noemen.
De titel doet iets anders verwachten dan gebo
den wordt. Dat doet overigens verder geen af
breuk aan de imposante hoeveelheid feiten die
de auteur heeft weten te verzamelen. Waarschijn
lijk zou iedere kerkeraad zich een dergelijke pu-
blikatie over zijn oude kerk wensen.
Het boek is prachtig uitgevoerd. De illustraties
zijn zorgvuldig uitgezocht en de kwaliteit is zeer
goed. Het geheel is dan ook buitengewoon fraai,
en de vormgever, M. de Goffau, heeft veel bijge
dragen aan het succes van deze uitgave.
J.L. Kool
Adriaan Verhulst. Landschap en landbouw in
middeleeuws Vlaanderen. Brussel, Gemeentekre
diet. 1995. 194 blz., geïllustreerd met kaarten,
foto's en grafieken. ISBN 90 5066 149 1.
Prijs: BEF 2200.
In een prachtig samengesteld boek geeft de
Gentse emeritus-hoogleraar Adriaan Verhuist een
bondig overzicht van de ontwikkeling van land
schap en landbouw in Vlaanderen tijdens de Mid
deleeuwen. Het boek telt zeven hoofdstukken,
die over twee delen verdeeld zijn.
Deel I geeft in vier hoofdstukken een overzicht
van Kust-Vlaanderen. Veel aandacht besteedt de
auteur aan de bedijkingen in het estuarium van
de Ijzer en in de monding van het Zwin. Hoofd
stuk 2 is aan de evolutie van het landschap van
Zeeuwsch-Vlaand eren gewijd, en in het volgende
hoofdstuk wordt de moernering in Noord-Vlaan-
deren uitgebreid aan de orde gesteld. Het vierde
hoofdstuk behandelt verschillende aspecten, zo
als de lakennijverheid, de veeteelt, de duinver
stuivingen en de verveningen.
In Deel II wordt in drie hoofdstukken Binnen-
Vlaanderen behandeld. Ook hier legt de auteur
steeds verbanden tussen de evolutie van het
landschap en de occupatie daarvan door de
mens.
Dit boek ontleent zijn belang niet aan nieuwe
inzichten. Het moet eerder als de synthese wor
den beschouwd van de resultaten van jarenlange
navorsingen, die nu ook voor het grote publiek
toegankelijk worden gemaakt. Ook de schitte
rende verzorging van het boek zal de lezer veel
voldoening geven. Uiteraard was het Gemeente
krediet van België dit wel aan zijn stand ver
plicht. De prachtige kaarten in het boek zijn zo
groot afgebeeld, dat ook de details leesbaar zijn.
Zo schittert op blz. 34-37 de Pourbuskaart van
het Vrije van Brugge, waarop ook geheel weste
lijk Zeeuwsch-Vlaanderen is te zien, in uitvouw
baar formaat. Ook de zeer waardevolle kaart van
de polders benoorden Zaamslag van Fr. Horen-
bault uit 1569 op blz. 72-73 verfraait het boek in
hoge mate. Verder is op blz. 81 een handig bijge
werkte overzichtskaart van de moergebieden in
oostelijk Zeeuwsch-Vlaanderen opgenomen. Tal
van fraaie kleurenfoto's van diverse landschap
pen in Vlaanderen maken het boek ook voor niet
in geschiedenis geïnteresseerden tot een zeer
aantrekkelijk bezit.
Het boek wordt afgesloten door een beknopte
bibliografie en een inhoudsopgave. Landschap en
landbouw in middeleeuws Vlaanderen is rechtst
reeks te verkrijgen bij het Gemeentekrediet,
Dienst Verkoop, Pachecolaan 44, 1000 Brussel,
België, of via de erkende boekhandel.
Adrie de Kraker
