DE HERVORMDE GEMEENTE TE ZOUTELANDE BEROEPT
DR. H.F. KOHLBRUGGE
92
H. de Jong
De geschiedenis van de Hervormde gemeente te Zoutelande onderscheidt zich niet van die van andei
dorpsgemeenten. Dit betekent clat ze vrijwel alleen belangwekkend is voor hen die interesse hebben voc r
plaatselijke kerkgeschiedenis. Toch is er in het verleden van Hervormd Zoutelande één gebeurtenis aa
te wijzen die het belang van de regionale geschiedenis duidelijk, te boven gaat, namelijk het feit dat z
als eerste Hervormde gemeente een beroep uitbracht op de omstreden theoloog dr. H.F. Kohlbnigge. Cr
ze als kleine gemeente zich dit bewust is geweest, is niet duidelijk. Dat Kohlbnigge in latere tijd is erken
als theoloog van zeergrote betekenis - cloor Karl Barth is hij bij voorbeeld aangemerkt als de enige m
gentiende-eeuwse theoloog van het formaat van een reformator! - maakt, dat Zoutelande slechts om het
simpele feit dat ze een beroep op deze man heeft uitgebracht, bekend is geworden bij landelijke kerkhv
torici'Overigens moet gezegd worden, dat het hierbij niet ging om 'zomaar' het uitbrengen van een bt
roep. Integendeel, het ging om een uniek gebeuren. Kohlbrugge heeft zelf aan het beroep grote waarde
gehecht, omdat hij er een bewijs in zag dat hem uiteindelijk toch recht werd verschaft. Anderen hebbe 1
het ook zo gezien. Zij beschouwden het eveneens als een teken dat Kohlbrugge, najaren van onrecht
matig buiten de Hervormde Kerk. gesloten te zijn, ten slotte toch werd geaccepteerd. In diverse publikc.
ties wordt in deze zin over het door Zoutelande uitgebrachte beroep gesprokenOf dit echter juist is,
de vraag. Nader onderzoek, wijst uit, dat het allerminst zeker is clat door dit beroep werkelijk, de den
voor Kohlbrugge wercl geopend. In het navolgende wordt nader op een en ander ingegaan.
H.F. Kohlbrugge
Over Kohlbrugge, zijn leven, zijn kerkelijke posi
tie, zijn theologie en zijn betekenis voor de gere
formeerde theologie is een stroom van publika-
ties verschenen die nog steeds toeneemt3.
Hoewel wij zouden kunnen volstaan met naar
deze geschriften te verwijzen, lijkt het in het ka
der van dit artikel toch zinvol enkele gegevens
over hem te vermelden.
Hermann Friedrich Kohlbrugge (1803-1875)
werd, na zijn studie te Utrecht, in 1826 hulppredi
ker bij de Hersteld Evangelisch Lutherse Ge
meente te Amsterdam. Reeds een jaar later werd
hij, ten gevolge van een conflict met de plaatse
lijke predikant D.R. Uckermann die hij van on
rechtzinnigheid beschuldigd had, ontslagen. Hij
zette daarna zijn studie te Utrecht voort, waar hij
in 1829 promoveerde op een dissertatie over
Psalm 45. Na bestudering van de geschriften van
Luther en Calvijn koos hij voor de gereformeerde
belijdenis. Toelating tot de Nederlandse Her
vormde Kerk werd hem echter zowel te Amster
dam als te Utrecht geweigerd. Alle inspanningen
die Kohlbrugge daarna ondernam om toch het
lidmaatschap van de Nederlandse Hervormde
Kerk te verwerven, liepen op niets uit. Het Pro
vinciaal Kerkbestuur weigerde stelselmatig, zon
der opgave van redenen, Kohlbrugge toe te laten.
Het was duidelijk dat men Kohlbrugge buiten de
Hervormde Kerk wilde houden: een dergelijke
'onruststoker' was men kennelijk liever arm dan
rijk. Ten einde raad ging Kohlbrugge ertoe over
om de gevoerde correspondentie in de openbaar
heid te brengen, door ze in boekvorm uit te ge
ven'. Aan zijn situatie veranderde dit echter niets
Mocht hij zich aanvankelijk gesteund weten
door de mannen van het Reveil, hieraan kwam
een einde nadat Kohlbrugge een leerrede gehou
den had over Rom. 7:14. Deze preek vormde
voor hemzelf een keerpunt in zijn leven en zijn
theologisch denken. Sterk wordt erin naar voren
gebracht dat in Christus de gelovige niet alleen
rechtvaardigmaking, maar ook heiligmaking ont
vangt. Door deze theologische zienswijze,
waarop hij veel kritiek kreeg, met name var
Izaak da Costa\ kwam hij meer en meer in een
isolement terecht.
Hoewel de Hervormde Kerk Kohlbrugge bleel
weigeren en het voor hem een onmogelijkheid
was om met de Afscheiding mee te gaan, bleel
hij niet werkeloos aan de kant staan. In 1846
kwam er een verzoek uit Elberfeld om daar de
evangeliebediening ter hand te nemen, waar hi
op inging. In deze plaats ontstonden echter ook
problemen. Gevolg was dat hij buiten de Evange
lisch Reformierte Gemeinde kwam te staan. To
predikant bevestigd was hij nog niet. In 1848
komt het echter wel zover. Kohlbrugge word
dan bevestigd tot predikant van een zelfstandige
'Niederlandische Reformierte gemeinde' te Eiber
felcl. Omdat er geen predikant was die hem in
het ambt wilde bevestigen, werd hij geordend
door zijn ouderlingen. Zijn positie bleef omstre
den.
Nederland had Kohlbrugge, niettegenstaande
