4
DE SCHELDE
Vereniging tot Verbetering van de Volkshuisves
ting. Werknemer zijn bij de Schelde kon voor
deeltjes opleveren, zoals het gebruik van een
werkmanstram, waardoor de werknemers op tijd
thuis konden komen voor het middagmaal, het
gebruik van volkstuintjes, het verkrijgen van vrij
stellingen van huurbetalingen gedurende een
aantal weken per jaar en de verrekening in de
huurprijs van diverse lokale en rijksbelastingen.
Er werd bewust een relatie gekweekt tussen fa
briek en werknemersgezin, doordat vader en
zoon(s) werkzaam waren in de fabriek. In deze
context dient ook de houding van de directie je
gens de vakorganisaties te worden gezien: 'wij'
hebben deze vakorganisaties niet nodig, want
'wij', werklieden en directie, komen er zelf wel
uit. Ten aanzien van vakorganisaties werd ook
ontslag als ontmoedigingsmiddel gebruikt. Het
ondernemingsbeleid van De Schelde was in de
pioniersfase ronduit anti-socialistisch en ontslag
van werklieden met al te radicale sociale ideeën
werd als een effectief afschrikmiddel beschouwd.
Altena beschrijft in zijn boek Een broeinest der
anarchie het lotgeval van bankwerker A.J. Lan
sen, oprichter van de eerste socialistenvereniging
'Voor ons en voor U'; hij werd in oktober 1880
ontslagen vanwege zijn sociale denkbeelden.
De socialistenvereniging had ernstige kritie op
het eerder genoemde Zieken- en ondersteunings
fonds. De fondsen zouden voor andere doelen
worden gebruikt dan waarvoor zij bedoeld wa
ren. De administrateur Louman zou loon uit dit
potje ontvangen en de directie zou plannen heb
ben om uit dit fonds de financiële middelen voor
woningbouw te putten. De woningen zouden
vervolgens door de werklieden gehuurd moeten
worden. Verantwoording van de besteding werd
nooit afgelegd en er zou geen controle op het
beheer van de middelen hebben bestaan.
Of sociale outillage uit bedrijfseconomische over
wegingen
Het beleid inzake huisvesting was, zoals eerder
opgemerkt, bedoeld als wervings- en behoud-
middel in relatie tot de gevoerde loonpolitiek. De
lonen waren landelijk gezien ten opzichte van
andere scheepswerven aan de lage kant, maar
behoorden regionaal tot cle betere. De huisves
ting vormde geen aanvullende bron van inkom
sten voor het bedrijf maar een instrument ter ver
hoging van de welvaart der werknemers, omdat
de woningen meer luxe kenden dan andere wo
ningen in Vlissingen. Met andere woorden: huis
vesting werd gebruikt als attractiemiddel (drie
weken gratis huur bij indiensttreding!).
De sociale voorzieningen die in de beginfase
van het bedrijf werden gecreëerd, dienden zon
der enige uitzondering het bedrijfsbelang. Actief
optreden inzake huisvesting van werknemers was
van belang, omdat het bedrijf arbeidskrachten
nodig had. Gezien de grote woningnood in Vlis
singen - het directie-archief spreekt van een te
kort van ten minste vierhonderd woningen - was
actieve bemoeienis onontkoombaar.
De medische voorzieningen die werden getrof
fen, dienden duidelijk het financiële belang van
het bedrijf, namelijk het omlaag brengen van het
eigen risico. Nadat naast J. van Raalte mr. J. Smit
tot mededirecteur was benoemd, installeerde
laatstgenoemde op 1 december 1908 een genees
kundige dienst - de eerste in Nederland. De ver
plichtingen die uit de Ongevallenwet voortvloei
den, werden vanaf dat moment in eigen risico
genomen. De preventieve veiligheidsmaatregelen
en de doeltreffende medische verzorging resul
teerden in aanzienlijk lagere kosten ten gevolge
van ongevallen dan bij betaling van de premie
aan de Rijksverzekeringsbank. Een van de eerste
preventieve acties was bij voorbeeld gericht op
het voorkomen van oogletsel, dat hierdoor tot de
helft werd beperkt. Ter bestrijding van de nade
lige gevolgen van bedrijfsongevallen werden in
november 1908 een fabriekschirurg en een ver-
bandmeester aangesteld. In 1909 werd bovendien
een speciale verbandkamer in gebruik genomen.
Het eerste jaar bleek het dragen van het eigen
risico financieel nadelig te zijn, maar daarna wer
den enorme besparingen bereikt. Dit blijkt onder
meer uit de relatieve ongevallenfrequentie van
1908 en 1911; in 1908 0,824 ongevallen per
1000 loon en in 1911 0,279 ongevallen per
1000 loon. De premie aan de Rijksverzekerings
bank zou over cle jaren 1909, 1910 en 1911
181.248 hebben gekost. De werkelijke kosten
over deze periode bedroegen voor de Schelde
f 82.843,89.
Het in 1905 in het leven geroepen 'Reserve
fonds tot aanmoediging van sparen' kan worden
beschouwd als een middel om de werknemers
aan het bedrijf te binden, en dit is maar een van
de voorbeelden. Er kan een verband worden
aangetoond tussen bedrijfsresultaat en de uitga
ven voor sociale voorzieningen. Het bedrijf
kende een moeilijke start en had derhalve weinig
ruimte om leuke dingen voor zijn werknemers te
doen. Pas vanaf ongeveer 1891 verbeterde de li
quiditeitspositie en werd uit de winstdeling meer
bijgedragen aan het Zieken- en ongevallenfonds.
In vergelijking met de uitkeringen voor dividend
en tantièmes waren deze uitkeringen echter be
scheiden. Ook werd uit de winstdeling een deel
voor afschrijvingen op de woningen gereser
veerd. De afschrijvingen op de woningen vonden
eveneens in de periode 1878-1882 plaats. In die
jaren vonden eveneens dividenduitkeringen en
betaling van tantièmes plaats, maar er worden
geen extra stortingen uit de winst in het het Zie
ken- en ondersteuningsfonds gedaan.
