'VRIJT DAAR JE ZIJT'; HUWELIJK EN PARTNERKEUZE IN ZEELAND
T JSSEN 1830 EN 1950
131
Ja.i Kok
In velerlei opzicht vormde het huwelijk, vroeger een sociaal hindmiddel. De huwelijkssluiting verbond
niet alleen twee geliefden, maar bevestigde ook families en beroeps- en streekgenoten, en versterkte hen
in hun onderlinge betrekkingen. In dit artikel staat de endogamie, het huwen in eigen kring, centraal:
in welke mate vond men een partner van eigen leeftijd, eiland en sociaal milieu, en hoe ontwikkelde
zich de endogamie in de loop van de negentiende en twintigste eeuw?
In zijn gepubliceerde herinneringen beschrijft
Kt es Grootjans, garnalenvisser te Terneuzen, hoe
de eerste kennismaking met zijn toekomstige
vr )uw verliep. Hij is op dat moment negentien
jaar oud:
'Drinkwater haalde ik altijd aan de wal; uit de re
genbak van meneer Köhler, de hoofdonderwijzer
van de 'Kopschool' (de Branding) in de Walstraat.
O n dat water aan boord te brengen, mocht ik al
tijd een paar schone emmers gebruiken. Ik
h: aide die zelf op in de keuken. Zo was ik het
gewend en zo ging het ook die ene keer. Met dit
vt rschil: Ik liep bovenop de nieuwe dienstbode
die er de voorbije winter in dienst gekomen was.
D e eerste ontmoeting was dan wel eigenaardig,
maar het was of ik een ingeving kreeg: 'Dit wordt
mijn vrouw!'. Ik vroeg of ik als naar gewoonte de
emmers weer mocht gebruiken en dat mocht.
II liet er echter geen gras over groeien en
maakte direct een afspraak. Dat was nogal gauw
beklonken en we hadden in zeer korte tijd vaste
verkering".
Zoals gebruikelijk onder het gewone volk, kreeg
K;es Grootjans een grote mate van vrijheid in
zijn vrijage. Alleen bij de elite en de rijke boeren
was regelmatig sprake van gearrangeerde huwe-
li ken. Maar een vrije partnerkeuze wilde niet
z iggen dat er geen normen waren waar men zich
a in te houden had. Deze regels - ongeschreven
niaar daarom niet minder duidelijk - bepaalden
v ie als huwelijkspartner in aanmerking kwam.
Overtreders konden rekenen op sancties van ou
ders en buurt- of leeftijdsgenoten. De normen be-
tioffen de gewenste leeftijd van de partner, zijn
woonplaats of geboortestreek, zijn godsdienst en
ti n slotte de sociale groep waar hij of zij toe be
hoorde. De ongeschreven regels inzake partner
keuze vinden we terug in allerlei gezegden en
gebruiken. De leeftijd waarop men diende te
trouwen, was bepaald tussen ongeveer het twin
tigste en het dertigste levensjaar. In veel streken
werd het dertigste levensjaar van een ongehuwde
beschouwd als de definitieve overgang naar een
als minderwaardig beschouwd - bestaan als
eeuwig vrijgezel. In IJzendijke bestond - en be
staat nog - een volksgebruik waarbij een groep
jongens aan een man die dertig werd, de symbo
lische 'sleutel van de Ossenwei' overhandigde2.
Grote leeftijdsverschillen tussen partners werden
sterk afgekeurd. Van een huwelijk waarbij de
man een veel jongere vrouw trouwde, werd bij
voorbeeld gezegd: 'Een jonge vrouw is eens
ouden mans doodkist'. Omgekeerd werd ook het
huwelijk met een weduwe sterk bekritiseerd,
Afb. 1: Een jong Walchers paar. Litho uit 1858 (raz, zg, Zei.
111. m-911).
r- U'U Jrfl