BOEKBESPREKINGEN
76
J. Markusse, Ruil- en herverkavelingen in Zee
land. Landinrichting in perspectief van 1946 tot
heden. De Koperen Tuin, Goes 1998. 88 blz.,
zwart-wit illustraties. Isbn 90-72138-88-0. Prijs:
49,90.
Van de totale oppervlakte cultuurgrond in Zee
land is in de afgelopen vijftig jaar ongeveer 85%
verkaveld. De eerste plannen voor kleinschalige
ruilverkavelingen, bijvoorbeeld in de Oost-
Zeeuws-Vlaamse Ser Pauluspolder en de Yerseke
Moer, dateerden al uit de jaren dertig, maar
kregen door de oorlogsomstandigheden geen
uitwerking. Grootscheepse herverkavelingen in
Zeeland waren een direct gevolg van twee desas
treuze gebeurtenissen. De inundatie van Walche
ren in 1944 vormde de aanleiding voor een her
verkavelingsplan gericht op het landbouwkundig
en landschappelijk herstel van het getroffen ge
bied. Daartoe werd in 1947 de Herverkavelings-
wet Walcheren aangenomen met een verstrek
kender karakter dan de destijds elders gangbare
ruilverkavelingen. Deze wet kon wegens bewe
zen succes dienst doen na de watersnoodramp
van 1953, waarna een grootschalige herverkave
ling van Schouwen-Duiveland, Tholen, de Zak
van Zuid-Beveland en Waarde begon. De heiver
kaveling voorzag in een vergroting van de kleine
land- en tuinbouwbedrijven, een betere ontslui
ting voor het verkeer, waterbeheersing, een sa
menvoeging van percelen, en verplaatsing van
landbouwbedrijven vanuit de dorpskommen naar
de open polders. Deze maatregelen hadden grote
gevolgen voor de wijze van landbouwbeoefening
en voor het landschap, dat door het binnenge
drongen water zwaar beschadigd was geraakt.
De eerste ruil- en herverkavelingsplannen wa
ren een middel om de productiviteit in de land
bouw te verhogen. Gaandeweg heeft dit instru
ment zich ontwikkeld naar landinrichting met
maatregelen ten behoeve van landbouw, natuur
en landschap, infrastructuur, openluchtrecreatie
en cultuurhistorie. Het primaat van de landbouw
is verloren gegaan. Markusse legt het keerpunt bij
de ruilverkaveling De Poel-Heinkenszand, waar
toe in I960 de aanvraag werd ingediend en waar
van in 1980 de akte passeerde. Bij dit project oe
fende de natuurbescherming grote invloed uit.
De auteur heeft gekozen voor een gedetail
leerde behandeling van de her- en ruilverkavelin
gen in Zeeland. In het woord vooraf merkt hij op
dat dit de leesbaarheid niet ten goede komt, maar
dat hij daaraan niettemin de voorkeur geeft, om
dat een goede toelichting bij deze complexe ma
terie nodig is. Het boek heeft daardoor nu een
sterk beschrijvend, opsommend karakter gekre
gen. De auteur bespreekt in afzonderlijke hoofd
stukken de verschillende plannen op Zeeuw
grondgebied. Hij levert daarmee een stortvloe< I
aan feitelijke informatie over elk plan. Door d
keuze voor dit encyclopedische karakter kunne::
tal van dwarsverbanden niet gelegd worden. Z>
komt de nauwe relatie tussen her- en ruilverkave
lingen in Zeeland en de start van nieuwe bedri
ven in de Noordoostpolder en later de Flevopol
der niet uit de verf. Grondgebruikers werden a
in de Herverkavelingswet Walcheren in de gele
genheid gesteld naar de Noordoostpolder te ver
trekken. Het is opmerkelijk te zien dat ook b:
andere ruilverkavelingen in Zeeland de IJssel
meerpolders als een soort 'overloop'-gebieo
dienst doen, waardoor ruimte vrijkwam om d
ruil- of herverkaveling in Zeeland te doen slagen
De toewijzing van extra bedrijven in de IJssel
meerpolders kon zelfs als 'genoegdoening' in d<
onderhandelingen een rol spelen. Kortom, ruil
verkaveling kan moeilijk los gezien worden var
andere maatschappelijke ontwikkelingen. Doo
de plannen losstaand te behandelen, krijgt de le
zer geen zicht op deze verbanden.
De auteur is zelf als voorlichter bijna veertis
jaar lang betrokken geweest bij de her- en ruil
verkavelingen in Zeeland. Zijn grote kennis op
dit gebied heeft hij neergelegd in dit boek. Di
vele feiten kon hij afwisselen met anekdotes. Juis
deze herinneringen geven soms een leuke illus
tratie van de overgang naar een moderne be
drijfsvoering in de landbouw, die door de ruilver
kaveling werd opgewekt.
Zijn betrokkenheid werkt ook op een anders
wijze door. Op diverse plaatsen in het boek toon
Markusse zich nog altijd de voorlichter, overtuigc
van het nut en de noodzaak van ruil- en herver
kaveling en van landinrichting. Hier is duidelijl
geen sprake van een afstandelijke, analyserende
benadering van de problematiek. Een bijko
mende moeilijkheid is dat uit de tekst niet valt o]
te maken of de auteur uit eigen herinnering of ui
andere bronnen put. Voorin het boek is een lijs
met documentatie opgenomen. Verder in he
boek ontbreekt elke verwijzing naar literatuur
rapporten of andere publicaties. Voor een boef
met zoveel feitelijke informatie, onder meer ver
vat in 32 tabellen, is dat een omissie. Zelfs dt
herkomst van cle foto's staat nergens vermeld.
Ondanks deze bezwaren heeft Markusse mei
de grote hoeveelheid gegevens in deze 'encyclo
pedie van de landinrichting' een waardevol na
slagwerk gerealiseerd.
J.C. Dekker