DE SINT-PIETERSKERK TE MIDDELBURG
121
I.H. Vogel-Wessels Boer
Jaarlijks trekt Middelburg duizenden toeristen. Niet verwonderlijk want Middelburg behoort tot de Top
Tien van monumentensteden in Nederland, ondanks het feit dat zeer veel monumenten zijn verdwenen
door oorlogsgeweld, het Duitse bombardement met daaropvolgende brand in 1940, en afbraak in de
negentiende en twintigste eeuw. Op één van de in de negentiende eeuw verloren gegane monumenten,
de Sint-Pieterskerk., zal in het onderstaande nader worden ingegaan.
De Sint-Pieters- of Noordmonsterkerk
Het silhouet van de stad Middelburg is vele eeu
wen lang in niet onbelangrijke mate mede be
paald geweest door de in 1834 afgebroken Sint-
Pieterskerk. Deze kerk, ook wel Noordmonster
en na de Reformatie Oude Kerk genoemd, lag
eertijds aan het Oudekerkplein, het huidige Hof
plein. Doordat zowel de archieven van de bur
gerlijke als de kerkelijke gemeente grotendeels
verloren zijn gegaan zijn er slechts summiere ge
gevens over het kerkgebouw bekend.
De kerk wordt voor het eerst vermeld in een
oorkonde van 1153' en is vanaf het begin een
eigen kerk geweest van het rond 1048 gestichte
kapittel van Sint-Pieter te Utrecht. Volgens Hen-
derikx' kan het stichtingsjaar van de kerk gepreci
seerd worden tot circa 1100 toen de oudste
parochie van Walcheren, de Sint-Maartenskerk te
Middelburg, gesplitst werd in twee gelijkwaardige
delen: de Westmonster (Sint-Maartenskerk) en de
Noordmonster (Sint-Pieterskerk). Rond het mid
den van de twaalfde eeuw liggen er op Walche
ren vijf parochiekerken waarvan vervolgens
talrijke dochterparochies zijn afgesplitst. Zo is de
Noordmonster de moederkerk van de parochies
in het noordoosten van Walcheren, het noord
westen van Zuid-Beveland, Wolfaartsdijk en
Noord-Beveland.
Het kapittel van Sint Pieter draagt in 1310 al
zijn patronaats- en tiendrechten in Zeeland, dus
ook die van de Noordmonster, over aan de graaf
van Zeeland. Deze sticht in het jaar daarop in de
Noordmonsterkerk een kapittel bestaande uit een
deken en veertien kanunniken.5
Een paar jaar lang kathedraal
Na de nieuwe kerkelijke indeling van 1559 wordt
de Noordmonster in 1561 verheven tot kathedraal
van het nieuwe bisdom Middelburg. Als bisschop
wordt Nicolaas de Castro benoemd, die daar
naast, om een jaarinkomen te hebben, het abbati-
aat van de abdij te Middelburg krijgt toegewezen.
Op 25 november 1561 kan kanunnik Maarten van
Montfoort, pastoor te Naaldwijk, gemachtigde van
De Castro, in diens naam de bisschopszetel in be
zit nemen. In de Noordmonster wordt een plech
tige hoogmis, voorafgegaan door een processie
'met crucen en vaenen', opgedragen.' De Castro,
op 26 december 1561 te Mechelen tot bisschop
gewijd, arriveert 3 januari 1562 te Middelburg. De
volgende dag wordt in de versierde Noordmon
ster een plechtige hoogmis opgedragen.
Tijdens het beleg van Middelburg overlijdt De
Castro, 16 mei 1573, aan de 'rode loop' (dysente
rie) en wordt in het koor van 'zijn' kathedraal be
graven.5 Zijn functies worden waargenomen door
de groot-vicaris van de abdij, Johannes van Strije.
Na de val van Middelburg in 1574 wijken de
overgebleven leden van de abdijgemeenschap uit
naar Antwerpen. Van Strije wordt in 1575 tot bis
schop van Middelburg benoemd, maar daadwer
kelijk heeft hij niet meer als zodanig kunnen
functioneren.
Overgang van katholiek naar protestant
De van Vlaanderen naar Zeeland overgeslagen
beeldenstorm begint te Middelburg op 22 augus
tus 1566. Na in de Abdijkerk en de Westmonster
flink te hebben huisgehouden trekken de beel
denstormers naar de Noordmonster. De geeste
lijkheid van deze kerk, inmiddels op de hoogte
van de gang van zaken elders, heeft cle kostbaar
heden zo veel mogelijk in veiligheid gebracht. De
schade in de Noordmonsterkerk valt daardoor
nogal mee. Alleen het sacramentshuisje, een
hoog in het schip hangend Mariabeeld en vele
documenten uit het kerkarchief worden vernield/'
Drie dagen na de beeldenstorm preekt pastoor
Hendrik van Os in zijn 'eigen kerk', de Noord
monster, op 'het nyeuwe fatsoen'. Twee weken
later worden op last van de stadsoverheid de ka
tholieke diensten, onder leiding van een andere
priester, hervat. Ruim een maand later komt het
opnieuw tot ongeregeldheden. Tijdens de misvie
ring in de Noordmonster dringt een groepje man
nen zich naar voren en bedreigt de priester met
de woorden 'verbuyt pape (verdraaid pastoor),