Over de lotgevallen van het archief 'semeffs'hoo9'e™or
van de norbertijner OLV-abdij van Middelburg van de Universiteit van Amsterdam.
ymillMKW
P.A. Henderikx
-> Nederzettingsgeschiedenis van de
n n 8 i - Kii- i ii Nederlanden in de Middeleeuwen'
Samenvatting van een lezing, gehouden tijdens het
dertiende Signum-symposium op 8 november
2003 te Delft.
De contactgroep Signum bestaat uit voornamelijk
Nederlandse en Belgische mediëvisten die
zich bezighouden met de sociaal-economische,
institutioneel-juridische en culturele geschie
denis van geestelijke en kerkelijke instellingen
in de Nederlanden in de Middeleeuwen.
Het thema van het symposium was: 'Wat rest
ons vandaag de dag nog van de middeleeuwse
kerkelijke en religieuze instellingen?'.
Momenteel is een groepje historici en kunst- en
bouwhistorici bezig met onderzoek naar de
geschiedenis van de norbertijner OLV-abdij in
Middelburg. Dit project heeft raakvlakken
met het thema van het Signum-symposium,
namelijk daar waar het gaat om de vraag wat
er bewaard is gebleven van het archief van
de abdij.
Kort allereerst iets over de geschiedenis van
de abdij
Binnen het kader van de Gregoriaanse hervor
mingsbeweging wordt in 1123 op Walcheren,
vermoedelijk al direct in Middelburg, een convent
van augustijner koorheren gesticht vanuit het
regulierenkapittel van Voormezeele in Vlaanderen.
Een paar jaar later, op zijn laatst in 1127, gaat
dit convent over naar de premonstratenzer- of
norbertijnerorde als dochterabdij van die van
Antwerpen. De belangrijkste taak van de abdij is
op dat moment het bestrijden van de 'ketterij'
van Tanchelm. Hiertoe krijgen de kanunniken van
de abdij het recht overal in Zeeland te preken,
en bovendien schenkt de bisschop van Utrecht
hen patronaatsrechten in vijf kerken in Zeeland
Bewesten Schelde, namelijk in die van (West-)
Souburg, Oostkapelle, Westkapelle, Welle (Noord-
Beveland) en, gedeeld met de Utrechtse Sint-
Paulusabdij, in de Westmonsterkerk te
Middelburg. Wanneer in de loop van de 12de en
13de eeuw van deze kerken 26 dochterparochies
worden afgesplitst, waar de abdij het patronaats-
recht eveneens verwerft, heeft zij in Zeeland
het recht om bij de bisschop van Utrecht de
parochiepriesters van ruim dertig parochiekerken
ter benoeming voor te dragen. Zo is het althans
in theorie, want in de praktijk maken de lokale
ambachtsheren eveneens aanspraak op het
patronaatsrecht. Geschillen daaromtrent eindigen
vaak in een compromis, waarbij de ambachts
heren tenminste een rol blijven spelen bij de
keuze van de kandidaten. Buiten Zeeland krijgt
de abdij in 1276 het patronaatsrecht van de
kerk van Monster (Westland) en dochterkerken,
waaronder de kerk van Den Haag en de grafelijke
hofkapel aldaar. Zowel in deze kerken als in elf
kerken in Zeeland verwerft de abdij in de loop
van de Middeleeuwen het recht de zielzorg door
eigen kanunniken te doen waarnemen. Wanneer
in 1559 het bisdom Middelburg wordt gevormd,
wordt de functie van abt van de OLV-abdij
verbonden met die van bisschop van Middelburg.
Over de lotgevallen van het abdijarchief 103
