landelijke uitstraling van een merknaam. Ter Laan
had geen Manhave nodig en maakte het grote
dialectwoordenboek zelf af. Hij bereikte een
hoge leeftijd, wat hem met zijn harde en vooral
systematische werken in staat stelde om niet
alleen véél naslagwerken te maken, maar ook
nog diverse drukken daarvan te bezorgen - en
daarvan weer de administratie bij te houden,
want aan royalties had Ter Laan geen hekel.
In de editie van Van Dale die Manhave voltooide,
schrijft deze in een Nabericht met veel bewonde
ring over hem 'die vóór vijfjaren aan dat werk
begon en daaraan vier jaren met onverdroten
ijver heeft gearbeid'. Daarna volgt een Lijst der
Werken van J.H. van Dale en dat is veel, vooral
kleiner werk. Het is goed dat we bij het woorden
boek van Ter Laan niet zo'n bibliografie opnemen,
want alleen al de zelfstandige titels van hem
vulden enkele maanden geleden een kleine dertig
bladzijden in een tentoonstellingscatalogus -
eerlijk is eerlijk, er staan korte toelichtingen en
wat illustraties bij.7
Ik heb weieens iets gepubliceerd en ook wel meer
dan eens, maar ik heb een computer. En met een
suggestie van een antwoord op de vraag hoe de
wereld eruit gezien zou hebben als Ter Laan dat
instrument gehad zou hebben, wil ik mijn bij
drage hier graag afsluiten. Dat antwoord kan
concreet zijn, geïllustreerd aan het geval rappo-
nisch. Ik acht de kans klein dat u dat woord
kent, laat staan het ooit tegengekomen bent of
het gebruikt hebt. In het kader van een project
rond een ander Nederlands woordenboek dan
Van Dale (Koenen) kwam ik het tegen en ik was
geïntrigeerd door de herkomst.8 Rapponisch
betekent 'sterk, krachtig van een persoon' maar
wat is de etymologie. Ik zocht in allerlei boeken
en vond het niet of niet meer dan de verwijzing
naar een vermaarde atleet, maar de uitgebreidste
informatie vond ik toevallig in de Beknopte
Encyclopedie van Ter Laan: Charles Rappo,
1800-1854, eig. Von Rapp uit Innsbruck, over
leden in Moskou.
Gezeten op mijn bureaustoel tik ik rapponisch in
en laat Google zoeken. Zonder ook maar iets te
hoeven doen, krijg ik het antwoord gepresen
teerd, met lange teksten uit allerlei bronnen,
inclusief een interview met een dichteres die het
woord rapponisch net als ik tegenkwam en
het mooi vond. Zij nam het in een gedicht op,
ik in een lezing...
Wat zo iemand als Ter Laan allemaal voor ons, zijn
leerlingen deed, talloze naslagwerken maken,
dat is sinds een paar jaar meer en meer over
bodig aan het worden door internet. Alleen dat
Groninger woordenboek is nog aan die ontwikke
ling ontsnapt, ik neem aan dat Google ons bij de
meeste van zijn andere naslagwerken beter helpt,
actueler, vollediger en waarschijnlijk ook juister.
Maar dat verandert niets aan het feitelijke beeld:
het waren reuzen in hun tijd, zulke mensen als
Van Dale en Ter Laan. leder jaar raken we iets
verder van hen verwijderd en gaat er een beetje
af aan dat imago van grootheid van hen, ver
wend als we zijn met de moderne media. Het zij
zo, mijn bewondering wordt daar niet minder
om - en toch waren ze ooit gewoon school
meester in Sluis. Geen beroep om je voor te
schamen en voor de plaats al evenmin.
Bibliografie
Ghijsen, Ha. C.M., Woordenboek der Zeeuwse dialecten.
Krabbendijke 19981°.
Laan, K. ter, Nieuw Groninger woordenboek. Groningen/
Den Haag 1929.
Meertens, P.J., 'Kornelis ter Laan', in: Jaarboek van de
Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden
1964-1965, pp. 85-95
Posthumus e.a., J., Honderd jaar Koenen. Utrecht 1997.
Reker, S.J.H., 'Van kilo's en rijksdaalders: de uitgave van
het woordenboek van Ter Laan', in: Toal en taiken
vol. 2 (1984), afl. 4 (sep), pp. 148-153.
Reker, S.J.H., 'Heeroma als deus ex machina. Het ontstaan van
de Nedersaksische leerstoel', in: Driemaandelijkse bladen
vol. 50 (1998), afl. 1-4, pp. 112-136.
Strooboer (red.), R., Ter Loan en aal zien aander bouken:
tentoonstellingscatalogus ter gelegenheid van het 75-jarig
bestaan van K. ter Laans 'Nieuw Groninger Woordenboek'
(1929). Groningen 2004.
Noten
1 Afgezien van nog nader te noemen personen bedank ik
Veronique De Tier voor haar begeleiding bij de totstand
koming van lezing en dit artikel dat daar een bewerking
van is.
2 Ik dank deze informatie aan Rinus Willemsen.
3 Ook op deze plaats bedank ik graag de kleinzoon van
Ter Laan, Kees ter Laan, die me een kopie en andere
gegevens verstrekte.
4 Zie Reker 1984.
5 Zie Meertens' levensbericht van Ter Laan.
6 Zie Reker 1998.
7 Zie Strooboer 2004.
8 Zie Posthumus 1997.
140
Open de sluis': Ter Laan en Van Dale
