Museum
Opgroeien in Zeeland. Veranderingen
in de gezinsstructuur in Zeeland in
de afgelopen anderhalve eeuw1
Noordbrabants
negentiende eeuw een aanzienlijk deel van de
kinderen buiten het huwelijk ter wereld. Veel
kinderen beleefden al op jonge leeftijd het
overlijden van een of beide ouders. Vooral her
trouw van mannen was niet ongebruikelijk en
complexe gezins- en familierelaties, gekenmerkt
door een grote mate van instabiliteit, waren het
gevolg. Aan de hand van gegevens uit de
Historische Steekproef Nederlandse bevolking
(hsn) en meer recente gegevens afkomstig uit
de Netherlands Kinship Panel Study (nkps)
wordt een beeld geschetst van de gezinsstruc
tuur waarin kinderen in Zeeland in de periode
1850-1980 opgroeiden. Nagegaan wordt of
kinderen tussen het moment van geboorte en
de volwassenheid met beide ouders leefden,
met alleen de vader of de moeder, met stief
ouders of in afwezigheid van beide biologische
ouders. Ook wordt ingegaan op mogelijke ver
schillen in de gezinssituatie naar sociale klasse.
Van het klassieke gezin naar het moderne?
Al meer dan 22 jaar lang verschijnt iedere week
op de achterkant van de VPRO-gids de rubriek
Achterwerk. Kinderen krijgen daarin de kans te
schrijven over hun problemen, hun vreugdes, hun
verdriet. In 1983 werd er een brief opgenomen
die nuchter maar treffend de leefsituatie van een
groeiende groep kinderen in Nederland beschreef
(zie figuur 1).
Achterwerk 48 Samenstelling: Nelleke van der Drift
EX.
Tijdens de vredesdemon
stratie op 29 oktober 1983 in
Den Haag liep ik met mijn
moeder en haar vriendin,
die de 2e exvrouw van haar
ex-man tegenkwam. Trou
wens, mijn moeder is de
3de vrouw van haar 2de ex-
vriend. En het is nog alle
maal echt waar ook!
Saskia Lukacs (12 jaar)
uit Voorburg
Figuur 1.
Het inkijkje dat dit kind biedt in het gezinsleven in de
jaren tachtig staat mijlenver af van het beeld dat
oprijst uit de tentoonstelling Knus, Nederland in
de jaren '50 en het daarbij behorende Jaren 50
boek in het Noordbrabants Museum (figuur 2).'
Ook wat het gezinsleven betreft was de wereld
toen nog overzichtelijk. De complexe en weinig
stabiele structuur waarin de 12-jarige Saskia
opgroeide staat in schrille tegenstelling tot het
ideaal van het klassieke gelukkige gezin: gelukkig
getrouwde ouders met hun biologische kinderen,
die bij hen in huis blijven, tot ze op hun beurt
een gezin stichten.
Dit standaardgezin bestond zelf echter ook nog niet
lang en was het resultaat van al even revolutio
naire veranderingen die vanaf het einde van de
negentiende eeuw plaatsvonden. Complexiteit en
instabiliteit waren ook in een nog niet zo ver ver
leden kenmerkend voor de gezinnen waarin kin
deren hun eerste levensjaren doorbrachten. Ook
Complexe, instabiele en onvolledige gezinnen zijn
geen exclusief laat-twintigste-eeuws verschijn
sel. In Nederland kwam tot het einde van de
Frans van Poppel
is verbonden aan het Nederlands Interdisciplinair Demografisch
Instituut (nidi) te Den Haag. Zijn onderzoek richt zich op de histo
rische ontwikkeling van huwelijk en gezin en op de ontwikkeling
van de volksgezondheid. Hij publiceerde o.m. over sociaal-econo
mische en culturele invloeden op zuigelingen- en kindersterfte.
Ruben van Gaaien
studeerde sociologie en economie in Bremen en Amsterdam. Is als aio
verbonden aan het nidi en het Interuniversity Center for Social
Science Theory and Methodology (ics) van de Universiteit Utrecht.
Hij bereidt een proefschrift voor over solidariteit en conflict in
in tergenera tionele familierela ties
Figuur 2.
9 februari t/m 22 mei 2005
•s.Hüftogünboich
Opgroeien in Zeeland
33
