dieren op hun eigen mest stonden - nauwelijks te
onderbouwen met wat op dit moment aan gege
vens uit opgravingen bekend is.
Wat heel duidelijk wordt is de steeds sterkere
invloed van de mens op het landschap. We zien het
in het hoofdstuk van De Kraker over de polders, die
vanaf het eind van de middeleeuwen steeds groter
en planmatiger van opzet worden. Het blijkt vooral
uit het hoofdstuk van Buth, waarin de verstrek
kende gevolgen van het Deltaplan en de ruil- en
herverkavelingen aan de orde komen, en ook de
meest recente vorm van menselijk ingrijpen: na
tuurontwikkeling. Bij dit hoofdstuk staat op pagina
178 een foto van de omgeving van Retranchement,
waarvan een deel ondergespoten is met zand. Op
het eerste gezicht denk je als argeloze lezer dan:
hier moet historisch gegroeid cultuurlandschap
plaatsmaken voor een industrieterrein of woonwijk.
Maar nee, volgens het bijschrift is dit nu natuur
ontwikkeling. Hier ontstaat dus het ultieme cul
tuurlandschap. Zelfs de natuur is maakbaar gewor
den.
De auteurs zijn er inderdaad in geslaagd een
helder, toegankelijk overzichtswerk te schrijven. De
opmaak en de vele fraaie afbeeldingen van het
Zeeuwse landschap en de natuur dragen daar zeker
ook toe bij. Het is wel een werk voor de écht geïn
teresseerde leek. De lezer zal een beetje zijn best
moeten doen bij het lezen van dit werk met zijn
hoge informatiedichtheid. Maar dat is onvermijde
lijk bij een thema als dit, dat zoveel facetten heeft
en waarbij het onvermijdelijk is om de uitkomsten
van wetenschappelijk onderzoek aan te halen. In
elk geval is de kwaliteit van inhoud en presentatie
dusdanig dat de lezer die zijn best wil doen ook
waar voor zijn geld krijgt.
Piet van Cruyningen
38
Boekbesprekingen
