panten bij de driehoekshandel. Halverwege de
achttiende eeuw was zeventig procent van de
Nederlandse slavenhandel in Zeeland georgani
seerd. Zeeuwse schepen hebben in totaal geen
180 duizend slaven, zoals eerder werd aangeno
men, maar 268.500 slaven vanuit Afrika geëx
porteerd. Het Zeeuwse aandeel in de Nederlandse
slavenhandel komt daarmee op 45,7 procent.
Bijna de helft van de door Nederlandse handela
ren geëxporteerde slaven is met Zeeuwse vaartui
gen verscheept.
Noten
1. Met dank aan Henk den Heijer voor zijn inhoudelijk com
mentaar.
2. Nieuwsbrief van het Zeeuws Archief (22), juni 2004.
3. J. Vos, D. Eltis en D. Richardson, The Dutch in the Atlantic
World: New Perspectives from the Slave Trade with Par
ticular Reference to the African Origins of the Traffic', in:
Extending the Frontiers: Essays on the new Transatlantic
Slave Trade Database (New Haven, Connecticut 2008), p.
232.
4. Ph.D. Curtin, The Atlantic Slave Trade. A census (Madison
1969).
5. D. Eltis, S.D. Behrendt, D. Richardson en H.S. Klein, The
Trans-Atlantic Slave Trade. A Database on CD-rom (Cam
bridge University Press 1999).
6. http://www.slavevoyages.org.
7. Volgens de Database werden 10.159.318 slaven door
33.387 schepen (96 procent van het totaal aantal getra
ceerde slavenhalers) vanuit Afrika geëxporteerd, met een
gemiddelde van 304 slaven per schip. Extrapolatie levert
circa elf miljoen slaven op.
8. R. van Welie, 'Patterns of slave trading and slavery in
the Dutch colonial World, 1596-1863', in: G. Oostindie
(red.), Dutch Colonialism, migration and Cultural Heritage
(Leiden 2008), p. 165-169.
9. De mortaliteit onder slaven was gedurende de zeven
tiende en achttiende eeuw niet constant. In het laatste
kwart van de zeventiende eeuw bedroeg die ca. 17 pro
cent. Rond 1800 was die gedaald tot 10,8 procent. L.R.
Priester, 'De behandeling van slaven door de slavenhan
delaren van de Middelburgse Commercie Compagnie', in:
Zeeuws Tijdschrift I (1989), p. 10.
10. R. Paesie, Lorrendrayen op Africa: De illegale goederen- en
slavenhandel op West-Afrika tijdens het achttiende-
eeuwse handelsmonopolie van de West-Indische Com
pagnie, 1700-1734 (Amsterdam 2008), bijlage I. Deze
gegevens worden in de Database verwerkt.
15.
16.
11. H.J. den Heijer, De geschiedenis van de WIC (Zutphen
1994), p. 13-108.
12. V. Enthoven, 'Early Dutch expansion in the Atlantic
region, 1585-1621', in J. Postma en V. Enthoven (red.),
Riches from Atlantic Commerce: Dutch Transatlantic Trade
and Shipping, 1585-1817 (Leiden 2003), p. 17-47.
13. HJ. den Heijer, Goud, ivoor en slaven. Scheepvaart en
handel van de Tweede Westindische Compagnie op Afrika,
1674-1740 (Zutphen 1997), p. 140.
14. E. van den Bogaart en P.C. Emmer, 'The Dutch Participa
tion in the Atlantic Slave Trade, 1596-1650', in: H.A.
Gemery en J.S. Hogendorn (red.), The Uncommon Market:
Essays in the Economic History of the Atlantic Slave Trade
(New York 1979), p. 353-375; K. Ratelband, Nederlanders
in West-Afrika 1600-1650: Angola, Kongo en Sao Tomé
(Zutphen 2000), p. 91-98.
Vos, Eltis en Richardson, 'The Dutch in the Atlantic
World', p. 229.
E. van den Boogaart, 'De Nederlandse expansie in het
Atlantisch gebied, 1590-1674', in: Algemene geschiedenis
der Nederlanden, deel 7 (Bussum 1980), p. 220-254; Den
Heijer, Goud, ivoor en slaven, p. 29.
17. Zeeuws Archief (ZA), Gedrukte Notulen Staten van Zee
land, 19 maart 1657.
18. W.S. Unger, 'Bijdragen tot de geschiedenis van de Neder
landse slavenhandel, I. Beknopt overzicht van de Neder
landse slavenhandel in het algemeen', in: Economisch-
Historisch Jaarboek, deel 26 (1956), p. 139 en 147-150;
D. Roos, Zeeuwen en de Westindische Compagnie (1621-
1674) (Hulst 1992), p. 88-91.
19. R. Paesie, 'Van monopolie naar vrijhandel: De illegale
slavenhandel tijdens het octrooi van de Tweede West-
Indische Compagnie, 1674-1730', in: Oso, Tijdschrift
voor Surinamistiek en het Caraïbisch gebied (28), oktober
2009, p. 103-104.
20. Den Heijer, Goud, ivoor en slaven, p. 140-161J.M.
Postma, 'A reassessment of the Dutch Atlantic slave
trade'. In: J. Postma en V. Enthoven, Riches from Atlantic
Commerce: Dutch transatlantic trade and shipping, 1585-
7S77 (Leiden 2003), p. 120-124 en 136-138.
21. Paesie, Lorrendrayen op Africa, p. 278
22. Den Heijer, Goud, ivoor en slaven, p. 391-404.
23. J.G. van Dillen, 'De Westindische Compagnie, het Calvi
nisme en de politiek', in: Tijdschrift voor Geschiedenis 74
(1961), p. 162; J.H. Kluiver, De Souvereine en indepen
dente staat Zeeland: De politiek van de provincie Zeeland
inzake vredesonderhandelingen met Spanje tijdens de
Tachtigjarige Oorlog tegen de achtergrond van de positie
van Zeeland in de Republiek (Middelburg 1998), p. 94,
181-194 en 252-257.
24. W.S. Unger en J.J. Westendorp Boerma, 'De steden van
12
Zeeuwen en de slavenhandel
