Zeeuwen en de slavenhandel'
Een kwantitatieve analyse
Ruud Paesie
Dat Zeeuwen een aanzienlijke bijdrage aan de sla
venhandel hebben geleverd, is genoegzaam bekend.
Zo werd in juni 2005 te Middelburg een studiedag
over het Zeeuwse slavernijverleden gehouden met
de centrale vraag: hoe hoog is het Zeeuwse aan
deel in de slavenhandel geweest? Toen werd aan
genomen dat van de circa 550 duizend slaven die
door Nederlandse schepen van West-Afrika naar
Amerika waren getransporteerd, er ongeveer 180
duizend op rekening van Zeeuwse handelaren kwa
men.2 Dat is 32,7 procent. Sindsdien stond het
historisch onderzoek naar de slavenhandel niet stil
en hebben nieuwe onderzoeksresultaten ons inzicht
in de Zeeuwse slavenhandel vergroot. Tijd om een
nieuwe balans op te maken.
Omdat de Zeeuwse slavenhandel gedurende de
zeventiende en achttiende eeuw niet constant is
geweest, zal in de hiernavolgende bespreking een
periodisering worden aangebracht, waar een kort
overzicht van het internationaal onderzoek naar de
slavenhandel aan voorafgaat.3 Waar mogelijk zal
een voorzichtige verklaring voor de Zeeuwse
betrokkenheid worden gegeven, want met de hui
dige stand van onderzoek is een bevredigend ant
woord op die vraag niet mogelijk. Goed inzicht in
de Zeeuwse slavenhandel zal een diepgaande studie
vereisen.
Stand van internationaal onderzoek
Nederlandse onderzoekers hebben altijd veel
belangstelling getoond voor het koloniale verle
den in Azië. De Nederlandse expansie in het
Atlantisch gebied en de betrokkenheid bij de sla
venhandel hebben betrekkelijk weinig aandacht
gekregen. Daarentegen is de interesse in het bui
tenland voor de Atlantische wereld in de vroeg
moderne tijd veel groter geweest, vooral in
Angelsaksische landen. Een van de eersten die
over de omvang van de slavenhandel publiceerde
was Philip D. Curtin. Zijn in 1969 verschenen The
Atlantic Slave Trade. A census vormde de aan
sporing tot wetenschappelijk onderzoek.'1 Vanaf
dat moment werden gegevens uit niet-gepubli-
ceerde bronnen over de trans-Atlantische slaven
handel door onderzoekers verzameld en in data
bestanden opgeslagen. Rond 1980 waren daar al
zo'n 11 duizend trans-Atlantische slavenreizen in
opgenomen. In 1990 nam een groep wetenschap
pers het initiatief om de verspreide gegevens in
één grote internationale database samen te bren
gen. Bijna tien jaar later verscheen het resultaat
op een cd-rom, getiteld The Trans-Atlantic Slave
Trade. A Database, een bestand met 27.233 inter
nationale slavenreizen.5 Het onderzoek naar de
Atlantische slavenhandel stond daarna niet stil.
Integendeel. In 2006 stelde de Emory University
te Atlanta in de Verenigde Staten middelen ter
beschikking om de database te actualiseren. Twee
jaar later werd het bestand als 'open access web
site' raadpleegbaar.6 Op dit moment zijn daar
circa 35 duizend slavenreizen in opgenomen, met
een geschat totaal van rond de elf miljoen geëx
porteerde slaven.7 In een recente publicatie wordt
dit aantal zelfs op 12.500.000 slaven geschat.8
Deze cijfers mogen we als een nieuwe band
breedte voor de trans-Atlantische slavenhandel
beschouwen.
In de Database, waarin op verschillende vari
abelen gezocht kan worden, staan nu 1.543
Nederlandse slavenschepen vermeld, die tezamen
543.663 slaven vanuit West-Afrika naar Amerika
hebben getransporteerd. Daarvan heeft dertien
procent de Atlantische reis niet overleefd."' Gege
vens uit het onderzoek naar de illegale goederen
en slavenhandel zijn hier nog niet in opgeno
men.10 Van de 189 getraceerde illegale slaven
halers is circa 25 procent bij eerdere onderzoeken
opgespoord. Deze gegevens zijn wel in de Data
base opgenomen. Om dubbeltellingen te voorko
men, zijn die in mindering gebracht. Daarmee
komt het aantal Nederlandse slavenreizen op
1.686, met een totaal van 587.449 verscheepte
slaven. Daarbij mogen we niet vergeten dat deze
cijfers op getraceerde Nederlandse slavenhalers
gebaseerd zijn. Het werkelijke aantal zal, zeker
waar het smokkelaars betreft, hoger gelegen heb
ben. Het genoemde aantal van 587.449 getrans
porteerde slaven moet dus als ondergrens worden
beschouwd. Het zal geen gewaagde veronderstel-
2
Zeer bevallige wandelingen"
