Ze
hof voor de slachtoffers van de explosie. Ik voelde
nog een ontzettende haat van de Polen ten
opzichte van de Duitsers."
Tegenover familie en bekenden sprak De Kok
bijna nooit over zijn jaren in Duitsland. Met voor
malige kampgenoten had hij nauwelijks contact
meer ("We groetten elkaar wel eens op straat.")
Misschien heeft schuldgevoel een rol gespeeld,
meent Van Pagee. "We maakten wapens voor de
vijand. Maar aan de andere kant, we hadden geen
keus. Het was erg moeilijk om onder te duiken."
Uit kleine gebeurtenissen blijkt dat de oorlog
De Kok nooit heeft losgelaten. Tijdens de affaire-
Aantjes in 1978 - de toenmalige Tweede Kamer
fractievoorzitter van het CDA moest na onthul
lingen over zijn oorlogsverleden aftreden - belde
De Kok Cor de Kuyper op. "Hij sprak over een
Nederlandse SS'er uit Groningen, die wij allebei
kenden. De man was aanvankelijk arbeider, maar
werd later baas van een vrouwenkamp. Kennelijk
moest Gommert daarover praten met iemand die
zijn herinnering kon delen."
Met de dodenherdenking was hij heel strikt.
"Die emotioneerde hem", weet Janwillem. "Ik reed
eens met hem en de chauffeur naar Voorburg. De
auto moest op 4 mei om acht uur 's avonds per se
twee minuten stilstaan langs de kant van de
weg."
Bronnen
Archivalia
Archief Gemeente Goes (AGG).
Zeeuws Archief.
Zeeuws Documentatiecentrum.
Mondelinge bronnen
Janwillem de Kok (zoon).
Cor de Kuyper (dwangarbeider Duitsland).
Andreas Oosthoek (collega PZC).
Jaap van Pagee (dwangarbeider Duitsland).
Stoffel Vader (dwangarbeider Duitsland).
Websites
www.wikipedia.org/krzystkowice.
www.brandenburg.rz.htw-berlin.de/christianstadt.
www.uni-protokolle.de.
Literatuur
L.W. de Bree, Zeeland 1940-1945, Middelburg 1979.
Gijs van der Ham, Zeeland 1940-1945 (deel 2), Zwolle
1990.
Nic. J. Karhof, Bezet, verzet, ontzet. Goes en omgeving in
de bewogen jaren 1940-1944, Goes [1945],
L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede
Wereldoorlog. Deel 8, eerste helft. Gevangenen en gede
porteerden, 's-Gravenhage 1978.
Ben Sijes, De arbeidsinzet. De gedwongen arbeid van
Nederlanders in Duitsland 1940-1945, 's-Gravenhage
1990.
Allie Barth et al., De ontzetting van de Gans. Goes en
Zuid-Beveland in de oorlogsjaren '40-'44, Goes 1984.
112
Gommert de Kok
