V
«3»*V
Paalworm op sterk water, eind achttiende eeuw. Dit week
dier tastte het hout aan van zeeweringen en sluizen. Zeeuws
Museum, Zeeuws Genootschap, NHG98-005.
gegrond, want driejaar later maakte de Staatsre
geling (de eerste grondwet van de nationale staat)
formeel een einde aan de soevereine status van
Zeeland. De provincie was slechts een onderdeel
van een grotere staat, een situatie die niet meer
zou veranderen. De Zeeuwen konden niet anders
dan lijdzaam toezien, maar hadden volgens de
schrijvers een alternatief voor dit verlies aan
politieke status: de provinciale cultuur. Steeds
sterker ging men zich richten op de eigen cultuur
en geschiedenis. Uitgebreide historische en aard
rijkskundige beschrijvingen van Zeeland zagen
het licht, volksgebruiken als ringrijden en streek-
drachten werden als typisch Zeeuws gepresen
teerd.
In vergelijking met de politieke ontwikkelin
gen, waarbij de gebeurtenissen elkaar in snel
tempo opvolgden, voltrokken de veranderingen in
de economie, de demografie en de sociale verhou
dingen zich aanzienlijk trager. In drie hoofdstuk
ken besteedt Paul Brusse er uitgebreid aandacht
aan. De belangrijkste economische ontwikkeling
was ongetwijfeld de ondergang van Zeeland als
handelsgewest, een proces dat zich betrekkelijk
laat en in een hoog tempo voltrok. Als gevolg van
de vele oorlogen waarin de Republiek in de acht
tiende eeuw betrokken raakte, stortten steden met
uitgebreide internationale netwerken als Middel
burg en Zierikzee in. De bevolkingsontwikkeling
in die steden sprak in dat opzicht boekdelen. Zie
rikzee bijvoorbeeld verloor in de periode tussen
1750 en 1800 bijna veertig procent van haar
inwoners. Middelburg verloor na de Bataafse
Revolutie in twaalf jaar tijd maar liefst meer dan
een derde van haar bevolking. De schade bleek
definitief, want ook na 1814, toen voor Zeeland
politiek gezien rustiger tijden aanbraken, bleef
economisch herstel uit. Daarvoor waren te veel
fundamenten van de vroegere welvaart weggesla
gen. De VOC bestond niet meer, de slavenhandel
was verboden en enkele belangrijke koloniën in
Amerika waren verloren. Toch was het niet alleen
kommer en kwel. Niet alle steden deelden in de
malaise. Een op de lokale markt gerichte stad als
Goes bijvoorbeeld had weinig hinder van de eco-
38
Boekbesprekingen
