Boekbesprekingen
Paul Brusse/Jan Zwemer (red.). Geschiedenis van
Zeeland Deel IV, vanaf 1850, WBooks, Zwolle
2014. 351 pp., foto's, illustraties, kaarten. ISBN
978-90-40008-42-9. 34,95
Mijn verwachtingen waren hooggespannen toen
ik aan het vierde en laatste deel van de Geschie
denis van Zeeland begon. Tenslotte wordt in dit
deel de in mijn ogen belangrijkste en meest inte
ressante periode uit de Zeeuwse geschiedenis
beschreven, de periode waarin het moderne Zee
land gestalte kreeg. De gevolgen van de verzui
ling en ontzuiling, de sociale kwestie, de indus
trialisatie, de kiesrechtstrijd, de Watersnood
rampten), de enorme infrastructurele veranderin
gen, waarbij we in de eerste plaats moeten den
ken aan de Deltawerken, maar bijvoorbeeld ook
aan de aanleg van de spoorlijn en de kanalen: al
deze zaken komen min of meer uitgebreid aan de
orde in dit deel van de Geschiedenis van Zeeland.
Ik moet bekennen dat mijn hooggespannen
verwachtingen grotendeels zijn uitgekomen. Net
als in de voorgaande drie delen is gekozen voor
een thematische indeling, waarbij het gehele tijd
vak (1850-2000) als een eenheid wordt beschre
ven. Dat aan deze aanpak nadelen kleven, is al
eerder opgemerkt en laat ik op deze plaats onbe
sproken. In aparte hoofdstukken wordt achter
eenvolgens aandacht besteed aan de onderwerpen
land en water; economie; bevolking en sociale
verhoudingen; politieke verhoudingen; religie en
cultuur. Het werk wordt afgesloten met een twee
tal bijdragen, waarin wordt teruggeblikt op
anderhalve eeuw Zeeuwse geschiedenis en
waarin de ontwikkeling van Zeeland wordt gere
lateerd aan de interregionale en internationale
ontwikkelingen.
Op de bijdrage van Ad Beenhakker, die het
onderwerp 'Land en water' voor zijn rekening
neemt, is weinig aan te merken. Zijn verhaal over
de bescheiden landaanwinning, over de aanleg
van wegen en kanalen, de gevolgen van de Ramp
en de ingrijpende ruilverkavelingen op het
Zeeuwse landschap, is helder en compact, zoals
het hoort. Ook het tweede hoofdstuk over de eco
nomie, geschreven door Willem van den Broeke,
verdient lof. De auteur weet duidelijk te maken
dat de economische ontwikkeling in de provincie
tot halverwege de vorige eeuw duidelijk afweek
van de landelijke. Het percentage van de Zeeuwse
beroepsbevolking dat werkzaam was in de land
bouw en visserij lag boven het landelijk gemid
delde, terwijl het percentage werkzaam in de nij
verheid ver beneden dit gemiddelde lag. De
landbouw bleef tot ver in de negentiende eeuw de
kurk waarop de Zeeuwse economie dreef. Als
gevolg van de mechanisering en de ruilverkave
ling daalde het aantal in de landbouw werkzame
personen in de twintigste eeuw drastisch. Was in
1947 nog 37 procent van de Zeeuwse beroepsbe
volking werkzaam in de landbouw en visserij,
anno 2011 was dit percentage gedaald tot 2. In
een hoofdstuk over de economie mag de industrie
niet ontbreken en het is daarom terecht dat Van
den Broeke uitgebreid ingaat op grootschalige
ondernemingen als Vitrite Works, De Schelde,
Pechiney, Dow Chemical, Hoechst en, niet te ver
geten, de openbare nutsbedrijven. Voor iemand
die enigszins bekend is met de recente economi
sche geschiedenis van Zeeland zijn dit weliswaar
geen nieuwe of sensationele feiten, het is goed dat
ze hier in een samenhangend verhaal worden
gepresenteerd. Dit laatste geldt ook voor de twee
door Jan Zwemer geschreven hoofdstukken over
de bevolking en de sociale en politieke verhou
dingen. Opvallend in het verhaal over de demo
grafie is dat het Zeeuwse aandeel in de totale
bevolking van Nederland in de periode tussen
1850 en 2012 afnam. Was in 1849 nog 5,6 procent
van de Nederlandse bevolking Zeeuws, in 2012
was dit percentage gedaald tot 2,3. De hoge ver-
trekcijfers waren hieraan debet. Alleen al in de
negentiende eeuw emigreerden meer dan 30 dui
zend Zeeuwen. Het verhaal over de politieke ver
houdingen is misschien wel het leukste van het
hele boek. Zwemer beschrijft in geuren en kleu
ren de verschillende kwesties die in de Zeeuwse
politiek in de negentiende en twintigste eeuw
speelden. De schoolstrijd, de tegenstellingen tus
sen de liberalen en orthodox protestanten, de
106
Boekbesprekingen
