opkomst van het socialisme, de verzuiling, de
impact van de Eerste Wereldoorlog op de provin
cie, de economische crisis in het Interbellum, de
opkomst van de NSB, de bezetting, de wederop
bouw, de bestuurlijke vernieuwingen, de industri
alisatie in de jaren vijftig en zestig en het verzet
daartegen, de grote gemeentelijke herindelingen:
dit alles en nog veel meer passeert de revue.
Zwemer heeft niet alleen oog voor de algemene
lijnen, maar tevens voor het detail. In het oog
springt bijvoorbeeld de machtswellust waaraan
sommige negentiende-eeuwse burgemeesters op
het platteland zich schuldig maakten. Sommigen
beschouwden hun ambt als een levenslang abon
nement dat van vader op zoon werd doorgegeven.
Hun ambtenaren werden soms als lijfeigenen
behandeld. Het woord democratie kenden veel
gemeentebestuurders uitsluitend in theorie. Wie
denkt dat de staatkundige hervormingen van
1848 tot meer inspraak van het 'gewone' volk
leidden, vergist zich. In de kleine gemeenten
beslisten de grote boeren wie tot gemeentesecre
taris en tot wethouder werden benoemd, en wat
de nieuwe schoolmeester zou verdienen. "De neu
zen waren vooraf toch al geteld."
Met de bijdragen over religie en cultuur had
ik wat meer moeite. Weliswaar wordt ook in deze
hoofdstukken de lezer getrakteerd op allerlei
smakelijke verhalen en saillante details, maar
door de gigantische hoeveelheid feiten ziet de
lezer zo nu en dan door de bomen het bos niet
meer. Met name in het hoofdstuk over cultuur
kon ik weinig lijn ontdekken. Misschien wreekt
zich hierin het feit dat de auteurs verzuimd heb
ben het begrip 'cultuur' duidelijk te definiëren.
Als ik afga op de verschillende zaken die door de
auteurs worden bestudeerd - variërend van
'architectuur' tot 'Zeeuwse zilte zaligheden' -
krijg ik de indruk dat dit hoofdstuk als vergaar
bak fungeert voor alle onderwerpen die niet in de
overige hoofdstukken passen.
Ik besef dat in een algemeen overzichtswerk
keuzes moeten worden gemaakt. Iedere keuze is
echter arbitrair en dat geldt ook voor dit werk.
Enerzijds illustreert het verhaal van Zeeland de
Zeeuwse boerderij. Gouache door Antoine Mes, 1986. Zeeuws
Archief, Zelandia Illustrata III, 1423/2.
geschiedenis van Nederland, waarbij de auteurs
aandacht besteden aan de nationale ontwikkelin
gen op het Zeeuwse grondgebied. Anderzijds gaan
ze bewust niet of nauwelijks in op algemene ont
wikkelingen waarvan vermoed wordt dat ze in
Zeeland op dezelfde manier verliepen als elders,
zoals de toename van de mobiliteit, de uitbreiding
van de medische zorg, de opkomst van de con
sumptiemaatschappij en het verdwijnen van de
traditionele middenstand. Dit is niet erg conse
quent en gezien het belang van deze ontwikkelin
gen is het bovendien jammer dat ze in dit werk
niet worden bestudeerd.
Wat me verder opviel, was dat in sommige
hoofdstukken interessante feiten worden gepre
senteerd zonder dat de auteurs met een verklaring
komen. Neem de tabel over de actieve participatie
van jongeren in sportverenigingen in 1962 [p.
295). Hieruit blijkt onder meer dat in de Zeeuws-
Vlaamse Kanaalzone 39 procent van de jongeren
Boekbesprekingen
107
