Zeeland 23.3
Een neushoorn in Middelburg
1
Gerard Heerebout
Uit de klassieken waren wat vage bronnen overge
leverd over neushoorns. Pas met het ontdekken
van de zeeweg rond Kaap de Goede Hoop door
Portugese ontdekkingsreizigers en het uiteindelijk
bereiken van India in 1498, kwam er via die weg
weer nieuws over neushoorns naar Europa. Niet
alleen nieuws, uiteindelijk bereikte ook een neus
hoorn Europa.
De eerste neushoorns
In januari 1515 vertrok het schip Nossa Senhora
da Ajuda vanuit India met aan boord een neus
hoorn. Het dier was een geschenk van sultan
Muzafar II voor koning Manuel I van Portugal.
Op 20 mei van dat jaar kwam het dier in Lissabon
aan. Later dat jaar besloot koning Manuel I het
dier aan paus Leo X te schenken. Met de gift
wilde hij de paus steun vragen voor het eerder
verkregen recht van de kroon van Portugal op de
te ontdekken landen op grofweg het oostelijk
halfrond.
Het schip met de neushoorn vertrok in decem
ber 1515 naar Italië. Door een plotseling opko
mende storm zonk het schip nabij Marseille,
inclusief de aan het dek vastgeketende neus
hoorn. Later spoelde het dier aan, werd opgezet
en alsnog aan de paus gepresenteerd.
Aan de hand van uit Lissabon toegezonden
brieven maakte Albrecht Dürer een houtsnede en
die afbeelding bepaalde twee eeuwen lang het
beeld van de neushoorn in Europa, altijd herken
baar aan het fantasievolle gedraaide hoorntje tus
sen de schouderbladen. Ook Hans Burgkmairs
maakte destijds aan de hand van brieven een
houtsnede van deze neushoorn, natuurgetrouwer
dan die van Dürer. Een grote verspreiding kreeg
deze prent niet.
De tweede neushoorn kwam ook vanuit India
in Portugal aan. Filips II nam hem mee vanuit
Lissabon naar Madrid. Jean Moflonius maakte er
Hiernaast: pamflet voor de bezichtiging van Clara te Middel
burg, 1756. KB 135 K 37. Foto G.R. Heerebout.
De neushoorn van Albrecht Dürer (1515), die eeuwenlang in
Europa het archetype van een neushoorn was. www.rhinore-
sourcecenter.com.
voor de Antwerpenaar Philippe Galle een teke
ning van. Deze maakte een kopergravure; de
afbeelding is ook natuurgetrouwer dan die van
Dürer, maar ook deze werd maar weinig bekend
in Europa.
Andere landen namen de hegemonie van Por
tugal op zee over. In 1664 en in 1739 kwamen er
weer neushoorns naar Europa, maar nu naar
Engeland. Ze werden uitgebreid bestudeerd en
aan de laatste werd ook een publicatie gewijd. Op
het vasteland van Europa werden ze bekender
dan die van Galle en Burgkmairs, maar die van
Dürer bleef nummer één. Er werden steeds maar
nieuwe prenten met de afbeelding van Dürer
gedrukt, die wijd verspreid werden. Dat veran
derde met de komst van Clara.
Neushoorn Clara in Europa
In juli 1741 zette neushoorn Clara na een lange
zeereis poot aan wal in Rotterdam. In 1991 was
dat precies 250 jaar geleden, reden voor het
Natuurmuseum Rotterdam om er een speciale
tentoonstelling aan te wijden: 'Op reis met Clara'.
Tevens werd er een boekje met dezelfde titel uit
gegeven, geschreven door Irene Verheij. Zij heeft
inr
RHÏNOGERyS
Een neushoorn in Middelburg
91
