Boekbesprekingen
Hans Walraven, met Jolenta Weijers, Tropenjaren,
waarin opgenomen het West-Afrikaanse reisjour
naal uit 1877. In het spoor van mijn overgrootva
der P.S. Hamel, consul-generaal in Afrika en Azië
aan het eind van de negentiende eeuw. Uitg. Hans
Walraven, Nijmegen 2014, 160 pp., ill., foto's, tab.,
krt., tek. ISBN 978-90-822462-0-9, 19,95
In de niet aflatende stroom Zeeuwse boeken is er
eindelijk weer eens een publicatie verschenen die
ik met veel genoegen heb gelezen. Het leest als
een negentiende-eeuwse avonturenroman en had
ook als titel kunnen dragen: Van Breskens tot
Bangkok, of hoe een jongetje uit Breskens vriendje
werd met de koning van Siam (nu Thailand).
Dat jongetje uit Breskens is Pieter Simon
Hamel (1845-1900), een nu volkomen vergeten
persoon die de Encyclopedie van Zeeland nooit
heeft gehaald. Ten onrechte, zoals uit dit boek
blijkt, want hij was een van Nederlands beste
diplomaten aan het eind van de negentiende
eeuw, zowel in Afrika als in Azië.
In een doos vol papieren, gekregen op zesja
rige leeftijd van zijn opa, vond journalist Hans
Walraven (1948) een handgeschreven verslag van
zijn overgrootvader Pieter Simon Hamel. Het
handelt over een geheime missie naar een Afri
kaanse koning in Ghana in 1877 met als doel het
werven van soldaten voor het Nederlandse leger
in Nederlands-Indië. Dat intrigeerde hem als
'Afrika-gek' zodanig dat hij zich verder ging ver
diepen in de levensloop van overgrootvader Piet.
En dan blijkt dat Piet Hamel een boeiend en veel
zijdig leven buiten Nederland heeft geleefd. Ga
maar na: geboren te Breskens als zoon van een
beurtschipper werkt hij zich op tot onderwijzer in
Groede. In 1869 treffen we hem als onderwijzer
in het West-Afrikaanse Elmina aan de Goudkust
(het huidige Ghana). Daar wordt hij in 1872 aan
gesteld als Nederlands viceconsul. Dit is het
startpunt van een veelkleurig diplomatiek leven:
1878 consul-generaal in West-Afrika, 1880 con
sul-generaal in Bangkok, 1890 consul-generaal
voor Zuid-China en Formosa (het huidige Tai
wan). Hans Walraven weet op boeiende wijze
Hamels wederwaardigheden als diplomaat met de
daarbij behorende politieke voetangels en klem
men te vertellen. Zo voorkwam Hamel, nadat
Nederland zijn bezittingen aan de Goudkust in
1872 aan de Britten had verkocht, met gevaar
voor eigen leven een in het geheim voorbereide
aanval door een Afrikaanse koning op de Britse
troepen in Elmina. Door zo te handelen heeft hij
wel een plaatsje in de Engelse geschiedenisboeken
gekregen! In Bangkok wist hij met veel inspan
ning het slecht functionerende consulaat weer tot
bloei te brengen in een tijd waarin de betrekkin
gen tussen het koninkrijk Siam en Nederland op
een bijzonder laag pitje stonden. Verbazend zijn
de passages over de vriendschap tussen Hamel en
koning Chulalongkorn, die door zijn eigen onder
danen als een god werd aanbeden. Voor de
koning is Hamel een plezierige en in elk geval
onbevooroordeelde gesprekspartner. Ze blijken
het prima met elkaar te kunnen vinden en het
levert Nederland ook economische voordelen op.
Hamel weet de koning er namelijk van te overtui
gen dat een goede waterhuishouding in zijn
waterrijke land de landbouw ten goede zal komen.
De koning zorgt er nu persoonlijk voor dat alle
waterbouwkundige werken de komende decennia
door Nederlandse ingenieurs worden uitgevoerd.
Een knap staaltje voor een jongetje uit Breskens!
En dan krijgt hij in 1883 ook nog de allerhoogste
onderscheiding, die van commandeur in de
kroonorde van Siam, bij ons bekend als de Orde
van de Witte Olifant. Talloze voorbeelden zouden
nog te noemen zijn uit het ambtelijke, maar zeker
niet saaie leven dat Hamel heeft geleid. Het wordt
ons allemaal op een zeer onderhoudende en
levendige manier verteld en dat is waarom dit
boek leest als een avonturenroman.
Het boek is opgezet als een drieluik. Het mid
delste gedeelte ('Van Elmina naar Krinjabo
bevat de integrale weergave van Hamels totaal
onbekende West-Afrikaanse reisjournaal van
1877. Vervolgens, en dat maakt het boek extra
levendig, de wederwaardigheden van Hans Wal
raven die de reis van zijn overgrootvader in 2012
in diens voetsporen opnieuw maakte om te zien
80
Boekbesprekingen
