Sententie van een Stierosse: anderen ter exempel
Gerard Heerebout
Soms zie je het nog wel eens. Op een akker hangt
aan een in de grond gestoken stok een dode kraai,
of wat ervan over is, in de wind heen en weer te
slingeren. Gestraft omdat hij zich vergreep aan het
eigendom van de desbetreffende landbouwer. De
bedoeling zal wel zijn dat andere kraaien er zo van
schrikken dat ze liever naar een akker verderop
vliegen. De strafrechtstheorie van de generale pre
ventie wordt met de dode kraai kennelijk nog op
dieren (kraaien) toepasbaar geacht. Generale pre
ventie was ook de reden dat in 1571 in Middelburg
de kop van een stier op een staak gestoken werd:
anderen ter exempel.
boden zulke dieren te houden. Ook is er tegen
woordig maar een beperkt aantal soorten dieren
dat als huisdier gehouden mag worden (de 'posi
tieve lijst').
Tegenwoordig vinden de meeste mensen dat
dieren niet verantwoordelijk gehouden kunnen
worden voor hun handelingen en daarvoor dus
niet gestraft kunnen worden. Vroeger liepen die
ren wel de kans veroordeeld te worden, omdat ze
ook wel als subject gezien werden en niet uitslui
tend als object.
Dierenvonnissen
Het dier als object
Het Burgerlijk Wetboekboek 3, vermeldde: "Art.
2. Zaken zijn voor menselijke beheersing vatbare
stoffelijke objecten." Na invoering van de Wet
dieren (2011) is er in het Burgerlijk Wetboek een
artikel ingevoegd: "Art. 2a. 1. Dieren zijn geen
zaken. 2. Bepalingen met betrekking tot zaken
zijn op dieren van toepassing, met inachtneming
van de op wettelijke voorschriften en regels van
ongeschreven recht gegronde beperkingen, ver
plichtingen en rechtsbeginselen, alsmede de
openbare orde en de goede zeden." Dat schiet
natuurlijk niet echt op. Dieren zijn dus formeel
geen zaken (objecten) meer, maar worden wel als
zodanig behandeld. Ze hebben geen rechten.
De gebruikelijke opvatting is dat dieren als
zodanig geen drager kunnen zijn van rechten,
omdat zij geen moreel oordeel hebben. Ze kennen
geen goed en kwaad. Bovendien is het recht een
claim die de ene partij kan leggen op een andere
partij en dieren kunnen dat recht niet uitoefenen
of laten uitoefenen. Het zijn dus niet, zoals men
sen, subjecten. Daar ligt ook het probleem voor
dierenactivisten. Zij willen dieren (uit de bio-
industrie, bijvoorbeeld) rechten geven. Dat gaat
natuurlijk niet, maar het gewenste effect kan
natuurlijk wel op andere wijze bereikt worden:
door voorschriften uit te vaardigen met betrek
king tot de bio-industrie. De dieren in het circus
kregen ook geen rechten, maar mensen werd ver-
Dierenveroordelingen zijn al oud. In Exodus 21
staat het al (in de Statenvertaling): "En wanneer
een os een man of een vrouw stoot, dat hij sterft,
zal de os zekerlijk gestenigd worden, en zijn vlees
zal niet gegeten worden; maar de heer van den os
zal onschuldig zijn. Maar indien de os te voren
stotig geweest is, en zijn heer is daarvan over
tuigd geweest, en hij hem niet bewaard heeft, en
hij doodt een man of een vrouw, zo zal die os
gestenigd worden, en zijn heer zal ook gedood
worden."
Hier is nog geen melding van enigerlei vorm
van rechtspraak, maar van handelingsvoorschrif
ten. Vanaf de middeleeuwen zijn rechtszaken en
vonnissen van dieren bekend. In een opmerkelijk
boek beschrijft E.P. Evans (1906) rechtszaken en
vonnissen uit heel Europa. De aangeklaagde die
ren werd vaak een advocaat toegewezen, soms
werden ze ook aangekleed om netjes te kunnen
verschijnen. Elk land had zo zijn eigenaardighe
den. In Rusland kwam het voor dat een dier naar
Siberië verbannen werd. In de zuinige Nederlan
den, anders dan in de meeste andere landen, werd
het vlees van geëxecuteerde runderen, ondanks
het verbod in Exodus, wel degelijk gegeten. Goed
vlees weggooien en niet opeten, dat was natuur
lijk op zich al zonde. Als het naar de armen, de
wezen of de gevangenen ging, sneed het mes aan
twee kanten: de stad, die hiervoor verantwoorde
lijk was, had een financieel voordeeltje en de
betrokkenen kregen eens goed te eten.
140
Stierosse
