van State. Volgens de Harmonie was de Raad van
State de opstap naar het opperbevelhebberschap
van het leger. Als Willem 111 stadhouder werd van
Zeeland, kon hij dus geen opperbevelhebber meer
worden.27
Deze maatregel van de Witt bleek een houd
baarheid te hebben van slechts vier jaar. In 1672
kwam er namelijk een eind aan het bewind van
Johan de Witt. Dat was het gevolg van de aanval
die Lodewijk XIV in 1672 samen met Engeland,
Munster en Keulen tegen de Republiek ondernam.
Het Nederlandse leger was niet bestand tegen de
Franse overmacht. Er brak paniek uit en de
regenten kregen de schuld van de ramp die zich
over het land voltrok. 1n Holland en Zeeland
keerden de burgers zich tegen de zittende regen
ten, vooral na de aanslag op Johan de Witt op 21
juni. Onder druk van de burgerbeweging
benoemden de Staten van Holland op 4 juli 1672
de prins tot stadhouder. Op 16 juli volgden de
Staten van Zeeland. Acht dagen eerder al hadden
de Staten-Generaal besloten het kapitein-gene
raalschap te herstellen. Daarmee was het levens
doel van Willem 111, het verwerven van de func
ties die zijn vader had uitgeoefend, bereikt.28
Noten
1 Term is afkomstig van J.H. Kluiver in zijn 'Zeeuwse reac
ties op de Acte van Seclusie, BMGN, 91 (1976) p. 406.
2 Zo noemde De Witt de actie tegenover Sir William Tem
ple, de Engelse ambassadeur in de Republiek. Geciteerd
in N. Japikse, Prins Willem III. De stadhouder-koning
(2dln., Amsterdam, 1930-33) i, p. 148.
3 Extract uyt de resolutie van de Ed. Mo; Heeren Sta
ten van de provintie van Zeelandt. Pamflet 6720 in de
pamflettenuitgave van W.P.C. Knuttel, Catalogus van
de pamflettenverzameling berustende in de Koninklijke
Bibliotheek bewerkt, met aantekeningen en een register
des schrijvers voorzien (10 dln., Utrecht, 1978). Hierna
geciteerd als Knuttel.
4 Japikse, Prins Willem III, i, p. 37.
5 Knuttel 7307, Verclaringe van de Ed. Mog. Heeren Staten
van Zeelandt etc.
6 Knuttel 7465, Extract uyt de resolutien van de Heeren
Staten van Hollandt ghenomen op den saterdach den 2
augusti.
7 P. Geyl, Oranje en Stuart 1641-1672 (Zeist, 1963) p. 103.
8 Kluiver, 'Zeeuwse reacties', p. 414.
9 Geciteerd bij G van der Plaat, Eendracht als opdracht.
Lieuwe van Aitzema's bijdrage aan het publieke debat
in dezeventiende-eeuwse Republiek (Hilversum, 2003)
p.110.
10 Kluiver, Zeeuwse reacties, p. 414.
11 Een hedendaagse versie van de Deductie in Manifest van
de ware vrijheid. De Deductie van Johan de Witt uit 1654
Arnhem, 2009).
12 Knuttel 8354 en 8357.
13 Japikse, Prins Willem III, i, p. 84.
14 De propositie van de loffelijcke regenten van Zeelandt,
Knuttel 9420.
15 R. R. Goodison, England and the Orangist party (MA-the
sis, University of London, 1935) p. 119.
16 Missive van de Staten van Zeeland aan de Staten-Gene-
raal van 8 december 1667, Knuttel 9652.
17 S. Groenveld, 'Politieke verhoudingen', in: P.Brusse en W.
Mijnhardt (eds), Geschiedenis van Zeeland (4dln., Zwolle,
2012-2014) ii, p.186.
18 Op 14 maart 1668 nodigde Constantijn Huygens, de
secretaris van Willem III, Justus en Pieter de Huybert uit
om bij hem tijdens zijn bezoek aan Middelburg te komen
eten. J.A. Worp (ed.), Briefwisseling van Constantijn
Huygens (1608-1687) (6 dln., Den Haag, 1911-1917) v,
p.226.
19 Knuttel 9688.
20 De Hollander noemt De Huybert in de Zeeuwsche
vreugde, Knuttel 9675, een 'geslagen (onverzoenlijk) vij
and van Holland'. Volgens Den haestigen Zeeuw, Knuttel
9683 was hij 'den Roervinck (lokvogel) van alles'.
21 Knuttel 9670 Haranguegedaen aen de Edele Moghende
Heeren Staten van Zeelandt.
22 Knuttel 9672.
23 Deze misdaad noemt ook de schrijver van Vive Oranje,
Knuttel, 9687. Hij noemt de arrestatie van de zes Hol
landse regenten de 'dolle spoorlozen en uitzinnige daad'
van Willem II. Daarom had God hem weggenomen. Johan
de Witt is 'een als uit den dood verresen Jan van Olde-
barnevelt'.
24 Knuttel 9676, Schat der Princen.
25 Groet endeaenspraeck, Knuttel 9681.
26 S. Groenveld, 'De Oranjes als markiezen van Veere. Hun
politieke invloed in Zeeland en de stad Veere 1581-1702'
in: P. Blom et al. (eds), Borsele, Bourgondië Oranje. Heren
en markiezen van Veere 1400-1700 (Vlissingen, 2009) p.
130.
27 L. Panhuysen, De Ware Vrijheid. De levens van Johan en
Cornelis de Witt (Amsterdam, 2005) p. 365.
28 Door de bezetting van de provincies Utrecht, Gelderland
en Overijssel door de Franse en de Munsterse troepen
kon Willem III in die gewesten niet tot stadhouder wor
den benoemd.
16
Willem III Eerste Edel
