Zeeland 27.1
Commentaar op sociale stijging en daling en op vrijgedrag.
De rubriek 'Gemengde Berigten' van de Zierikzeesche Nieuwsbode in
het derde kwart van de negentiende eeuw. Deel II.
Jan Zwemer
Het trouwen uit 'romantische liefde' werd volgens
gezinshistorici in de loop van de negentiende en
twintigste eeuw een algemener verschijnsel. Als
graadmeter daarvan beschouwen zij onder meer de
toename van huwelijken tussen partners van
gelijke leeftijd. Onderzoek door Jan Kok toonde
aan dat deze laatste ontwikkeling zich ook in het
Zeeland van het midden en het derde kwart van de
negentiende eeuw voordeed. Voordien trouwden
armere bevolkingsgroepen meer uit noodzaak, bij
voorbeeld omdat door de dood van de vorige part
ner een onmisbare steun in het dagelijks leven -
qua arbeid in huis en qua inkomsten - was
weggevallen. Leeftijd was dan minder van belang.
Verder kwamen bij 'de elite en rijke boeren' gear
rangeerde huwelijken 'regelmatig' voor en ook die
hindernis voor een romantische liefde verminderde
met de tijd.
In dit artikel speuren we naar signalen van deze
en verwante ontwikkelingen in de rubriek
'Gemengde Berigten' van de Zierikzeesche
Nieuwsbode, waarbij de meeste aandacht uitgaat
naar het platteland. Abonnees van het tweemaal
en vanaf 1870 driemaal per week verschijnende
blad begonnen namelijk vanaf ongeveer 1850 de
rubriek te vullen met anonieme plaatselijke
berichten rondom de verkering van hun plaatsge
noten. Deze vroege roddel- en kennismakingsru
briek liep door tot 1893, maar wij concentreren
ons op de periode 1850-1876.1 In die jaren werd
het platteland niet alleen welvarender, het opdrij
ven van de pachten lijkt ook te zijn afgewenteld
op de landarbeiders - die er qua reëel loon op
achteruitgingen - terwijl met name
arbeiders(zoons) de landbouw verlieten en de
middenstand groeide. Een eerder onderzoek liet
zien dat het onderling huwen van arbeiders- en
middenstandskinderen toenam, maar vooral ook
het aantal huwelijken van boerenzoons met mid
denstandsdochters - zie tabel 1.
Sociale daling en vrouwenemancipatie
In de kolommen van de 'Gemengde Berigten'
komt het onderwerp sociale daling op het platte
land dan ook minder voor dan sociale stijging.
Duidelijk wordt dat verkering met een partner uit
een 'lagere' stand op afkeuring kon rekenen, was
het niet van de algemene opinie - waar de inzen
der van het bericht aan de Nieuwsbode zich op
beriep - dan toch in elk geval van de ouders. Zo
werd er melding gemaakt van een vader die zijn
dochter, die met een bakker wilde trouwen, zo
had geschopt dat ze enkele dagen op bed moest
blijven. Een boerenzoon te Zonnemaire werd door
een inzender geraden de dienstmeiden met rust te
laten. Immers, zijn moeder wilde voor hem 'een
meid met geld'. Een andere inzender keurde het af
dat een boerendochter naar de knecht lonkte.
Wanneer de verkering toch doorging, was het
ongelijke span eventueel voorwerp van spot. Een
boerenknecht te Sint-Annaland die een 'dametje'
vrijde, paste 'als een kraai bij een pauw'. Te Oud
dorp vrijde een boerendame met een molenaars
knechtje die haar 's avonds 'in zijn gewoon werk
pak' naar huis bracht.2
type huwelijk
B-B
M-M
A-A
B-M
M-B
A-B
B-A
totaal
1855-61
63
19
184
13
26
18
16
21
21
381
1875-81
72
23
160
22
23
13
16
26
29
384
Tabel 1. Huwelijken naar stand van de partners (absolute getallen) in twee zevenjarige perioden in
acht steekproefgemeenten op het platteland van Schouwen-Duiveland en Midden-Zeeland,
representatief voor deze regio's qua groeitempo van de bevolking en type landbouw.
B boer; M middenstand; A arbeider. De eerste letter staat voor de huwende man, de
tweede voor de huwende vrouw.
Gemengde berigten
