een belangrijke kunstcollectie waarin het werk van vele
Nederlandse meesters.
27 Adriaen van der Werff (Kralingen 1659-1722 Rotterdam)
28 Het stuk wordt niet genoemd in de veilingcatalogi van
de familie. Mogelijk is het tussentijds of onderhands
verkocht. Van der Werff was bekend voor zijn bijbelse en
erotische werken, mogelijk betreft het één van zijn Maria
Magdalena's of Diana's.
29 Uit catalogi blijkt dat het gaat om het thema van de
kindermoord te Bethlehem door Herodes, de genoemde
schilder is Van Balen; onduidelijk is welke van deze fami
lie van schilders.
30 Door de meergenoemde Philip van Dijk.
31 Door Johann (Hans) Rottenhammer (München 1564
1625 Augsburg)
32 In de collectie zijn twee werken met dit thema: één door
David Teniers (Antwerpen 1582-1649 Antwerpen) en één
door Pieter Brueghel, de jonge (Brussel 1564/65-1638
Antwerpen).
33 Godfried Schalken (Made 1643-1706 's-Gravenhage)
34 Het werk zal later uit familiebezit worden verkocht voor
ruim 300 gulden. Hoewel behoorlijk staat dit in schril
contrast met de (beweerde) aankoopprijs door Van Dis-
hoeck betaald, die omgerekend naar de Hollandse gulden
een bedrag van 3.150 gulden vertegenwoordigt.
35 Het gaat waarschijnlijk om dezelfde twee belangrijkste
exemplaren die later worden teruggevonden in de
verzameling van zijn zoon Anthony Pieter van Dishoeck
in 1767. Het betrof een 'ongemeene zuivere, zeer
leevendige, en aan de mond, top-punt en bandjes, zeer
compleete Amboinsche Wenteltrap' van 4.83 (lang) x
2.90 (dik) cm en een 'zeer fraaye, dito als vooren, iets
klijnder' van 4.18 x 2.57 cm. Het is tekenend voor zowel
de welstand als de verzamelwoede van de familie Van
Dishoeck dat er niet minder dan drie gave exemplaren
(de derde meet 2.90 x 1.93 cm) en nog wat 'bastert
wenteltrappen' in de verzameling voorkomen. Meusch
1767, no. 22 e.v.
36 Epitonium scalare (L., 1758). Met recht nog een zeld
zaamheid in de eerste helft van de achttiende eeuw.
Rumphius meldt dat er in zijn tijd slechts enkele verza
melaars waren met gave exemplaren. Hieronder noemt
hij Cosimo de'Medici (III) en Delftenaar Johan de la
Faille; Rumphius 1705, p. 161. Andere bekende eigenaars
waren keizer Franz I en tsarina Catharina de Grote; de
laatste bezat een zeer groot exemplaar van zeven centi
meter lang; Faber 1984, p. 386.
37 In die jaren een gangbare prijs en waarschijnlijk voor
twee gave exemplaren nog een koopje. Gedurende de
achttiende eeuw bleef de wenteltrap één van de meest
gewilde en daardoor kostbare schelpen onder verzame
laars. Rumphius vermeldt dat een verzamelaar een bod
van 500 gulden weigerde; Rumphius 1705, II p. 161. Naar
verluid kocht keizer Franz I zijn exemplaar omstreeks
1750 voor niet minder dan vierduizend gulden; Faber
1984, p. 386.
38 Lusus naturae: een wonderlijke, maar natuurlijk
gevormde afwijking.
39 Philips Erard van der Noot (Ukkel 1638-1730 Gent) was
sinds 1695 bisschop van Gent. De reden voor diens bod
is ongetwijfeld ingegeven door zijn eigen familiewapen:
in goud vijf zwarte Sint-Jacobsschelpen (1:3:1).
40 Pedra de porco, of bezoarsteen, galstenen uit de maag
van herbivoren. Aan deze stenen werd een sterke
geneeskrachtige werking toegeschreven. Vooral bij ver
giftiging was het een gekend middel, waarbij het gif door
zweetuitdrijving het lichaam verliet. Kreemer 1934, p.
6-7.
41 Het gouden montuur met ketting diende zowel om de
steen om de hals te kunnen dragen (ter afwering en
algemene genezing van kwalen), als om zodoende de
steen in een vloeistof te kunnen dopen (medicinale
inname) waarna het in een bijbehorend doosje werd
opgeborgen; Kreemer 1934, p. 7, 19-20. Deze kostbare
stenen in dito monturen waren vaak zeer fraai, het gold
dan ook als een hoogwaardig geschenk met een letter
lijke wens voor goede gezondheid.
42 Hendrik Zwaardecroon (Rotterdam 1667-1728 Batavia)
was, voordat hij tot Gouverneur-generaal van Indië
werd benoemd in 1718, werkzaam op diverse faktorijen
in Voor-Indië, waaronder Suratte. Hierdoor was hij een
goede bekende, mogelijk zelfs vriend, van de familie Van
Dishoeck.
43 Na verpulvering werd het poeder opgelost in wijn of
rozenwater, om de extreme bitterheid te verminderen.
De bitterheid van de steen was tevens een graadmeter
voor de echtheid en kwaliteit. Kreemer 1934, p. 14-15.
44 Mogelijk gaat het om de in India gevonden zwarte diop-
siet, waaraan een sterke vochtafdrijvende werking wordt
toegeschreven.
45 Niet natuurlijk gevormde stenen, maar samengesteld uit
een verhitte pasta van as van wortelen en een aardes-
oort uit Diu (India); waarna tot platte stenen gevormd
met een bolling in het midden. Met een schijnbaar
magnetische kracht zuigt de steen zich vast op de bijt-
wond om het gif te extraheren. In melk gelegd, scheidt
de steen het gif weer af en regenereert zijn kracht. Ook
beschouwd als zeer krachtig tegen koortsen en ont
stekingen, maar dan als poeder opgelost in een drank.
Gelijk de bezoarstenen werden slangenstenen om de hals
gedragen, maar gevat in medaillons om direct (los) te
kunnen gebruiken. Ovington 1929, p. 155-156.
52
Vorstelijk paleis Middelbur
