Swammerdam and Spontaneous Generation', in: K.
Enenkel P.J. Smith eds, Natural History and the Arts
from the Perspective of Religion and Politics (17th -18th
centuries) (Leiden 2014) 196-233.
43 Elderings opmerking dat Swammerdams onderzoek naar
insecten 'alles met zijn religieuze gegrepenheid te maken
heeft' en dat diens werk vooral faam genoot 'als gods
dienstig waardevolle en onderhoudende kennis' slaat
hier volkomen de plank mis. Swammerdams Historia
generalis insectorum ofte Algemeene verhandeling van de
bloedeloose dierkens (Utrecht 1669) past volkomen in dit
cartesiaanse onderzoeksprogramma naar de voortplan
ting van mens en dier.
44 Nouvelles de la République des Lettres 2 (1684), 230
235: bespreking van De Heide, Anatome Mytuli (Amster
dam: Jansonius van Waesberge, 1684). Dit boek werd
ook besproken in de ActaEruditorum (Leipzig, 1684),
426-428, door Johann Wilhelm Pauli (1658-1723),
hoogleraar pathologie te Leipzig. Zie ook Bibliotheque
Universelle et Historique, année MDCLXXXVI (1687),
115-117: bespreking van: De Heide, Experimenta circa
sanguinis missionem, fibras motrices, urticam marinam
&c. (Amsterdam: Jansonius van Waesberge, 1686).
45 De Moulin, A History ofSurgery (n. 5), 194. Zie: Neues
Liecht vor die Apothecker. Mit einigen Anmerckungen
vermehret und verbessert durch die Herren Sylvius, Willis,
Blanckart und andere; Nebenst einem Anhange von denen
Irrthümern, so bey Bereitung der Medicamenten vor-
zugehen pflegen, des Herrn Anton De Heidens. Aus dem
Hollandischen ins Hochteutsche übergesetzet von D. J. S.
(JohannesSchreyers) (Leipzig: Johann Friedrich Gledisch,
1690, Thom. Fritsch, 17002).
46 Mirjam de Baar, 'Ik moet spreken'. Het spiritueel leider
schap van Antoinette Bourignon (1616-1680) (Zutphen:
Walburg Pers, 2004); Eric Jorink, ''Outside God, there
is nothing': Swammerdam, Spinoza, and the Janus-face
of the early Dutch Enlightenment', in: Wiep van Bunge
(red.), The Early Enlightenment in the Dutch Republic,
1650-1750 (Leiden Boston; Brill, 2003), 81-107, m.n.
103-106; H.J. Zuidervaart, 'The Remarkable Career of
a 'Most Remarkable Workman': Johan van der Wyck
(1623-1679). A Dutch-educated Military Engineer and
Optical Practitioner', Bulletin of the Scientific Instrument
Society no. 138 (2018), 16-23 en 139 (2018), 17-26.
47 De Heide (Middelburg) aan Pierre Poiret (Rijnsburg),
ongedateerd, ca. 1690. Afgedrukt in Engelse vertaling
door P. Poiret in: A.B. Bourignon, An Admirable Treatise
of Solid Virtue translated from the original French
(Amsterdam: H. Wetstein, 1698), 'introduction' (ongepa-
gineerd).
48 Frederik Nagtglas, De algemeene kerkeraad derNeder-
duitsch-hervormde gemeente te Middelburg van 1574
1860 (Middelburg, 1860), 161
49 Notitie van Johannes van de Claver uit Middelburg bij
een aan hem gericht brief van De Heide, d.d. 21 Oktober
1692. UB Amsterdam, sign: XIV G 9: brievenboek vd Cla
ver. Zie hierover ook het getuigenis van De Heides neef,
de Amsterdamse tinnengieter Cornelis de Heide, zoals
opgetekend in 1731 door Pieter de la Rue in diens 'Men
gelingen van aanteekeningen over zaaken en gevallen
van verscheidene aardt, IlIe stuk'. Afgedrukt in De Man,
Antonius de Heide (n. 6), 25-26.
50 Stadsarchief Amsterdam, boetes op trouwen en begra
ven buiten de stad: 24 april 1705: overledene: Anthonie
de Heijde, Rijnsburg.
51 G.A. Lindeboom, 'De eerste brief van Antoinette Bourig
non aan Jan Swammerdam', Nederlands Tijdschrift voor
Geneeskunde 119:5 (1975), 191-198.
52 'A Dissertation of Dr. Ant. de Heyde, Famous Physician
of Middleburg in, Zealand. concerning the Sanctity
and Divine Illumination of Antonia Bourignon', in: [G.
Garden], An Apology for M. Antonia Bourignon (London
1699), part III, 245-260. Vertaald door De Heide in het
Nederlands en uitgebreid met twee brieven als: De leere
van Jfr. Antonette Bourignon verdedigd, nevens een brief
tegens het valsgetuignis van d° B. Bekker (Amsterdam:
verkocht bij J. en G. Jansonius van Waesberge, 1701).
Nagenoeg letterlijk herdrukt in 1719 als Kort en orden-
telyk berigt wegens de gevoelens, als ook de persoon der
vermaarde juff. Antoinette Bourignon, door verscheidene
geleerde mannen, zoo Engelschen als Nederlanders,
dewelke hare gedachten over deselve hebben verklaart
(Amsterdam: R. G. Wetstein, 1719).
53 Asher Rare Books Antiquariaat Forum, Spring Ca
talogue 2014, nr. 101. Transcripties van deze Latijnse
autografen, d.d. 2 October 1681 en ongedateerd (ca.
sept. 1682) zijn verkrijgbaar bij de auteur. Een andere
autograaf, eveneens gericht aan Van Almeloveen, 25
jan. 1686 berust bij het Germanisches Nationalmuseum
te Nürnberg, signatuur: HS017038433. Een nu vermiste
autograaf van De Heide aan Van Almeloveen, d.d. 15
September 1684, is op 18 Mei 1859 geveild bij Silvestre
te Parijs, onder nr. 554. Voor een afschrift van De Heides
brief aan Johannes van de Claver, zie noot. 49.
Antonius de Heide
99
