Zeeland 29.4
inzicht is het zeer aannemelijk dat de letters
staan voor het soort graan. Dit betekent dat als
de rechter letter staat voor de graansoort de
linker letter mogelijk staat voor de graanmaat.
De graanmaat van Valkenisse viel onder de
stadsijk van Bergen op Zoom. Voor een stadsijk
zoals die van Bergen op Zoom werd in het
stadsregelement bepaald hoeveel een graanmaat
moest wegen. Het controleren van het juiste
gewicht voor meetinstrumenten zoals gewichten
en het aanbrengen van een merkteken op deze
meetinstrumenten werd ijken genoemd.14 Bij
de graanmaten van de stadsijk van Bergen op
Zoom zijn de volgende graanmaten bekend:
zak of viertel, meuke, kwartier, kan en pint.15
Vanuit dit overzicht is de letter M te herleiden
naar de graanmaat meuke en de letter S naar
de graanmaat sester of zak. Helaas kan op
basis van alleen de letter S geen onderscheid
worden gemaakt tussen deze twee graanmaten.
De linker letter A is niet te herleiden naar een
graanmaat van de ijk Bergen op Zoom maar een
mogelijke optie voor de letter A is te vinden bij
de ijk van Duiveland. Het voormalige Zeeuwse
eiland Duiveland ligt vlak boven Zuid-Beveland
waar het verdronken dorp Valkenisse lag (zie
afbeelding 3). In de ijk van Duiveland werd
namelijk de graanmaat achel gebruikt (zie
afbeelding 6).16 Wanneer inderdaad de letter A
staat voor achel dan is de letter S op de loodjes
mogelijk toe te wijzen aan de graanmaat zak.
De graanmaat achel (40,1 liter) weegt namelijk
ongeveer net zoveel als de graanmaat sester
(47,5 liter) terwijl de graanmaat zak (83,6 liter)
ongeveer het dubbele weegt ten opzichte van de
graanmaat achel (zie afbeelding 6). Vanuit het
oogpunt van een logisch systeem heeft daarom de
graanmaat zak de voorkeur. Dat een S in plaats
van de letter Z werd gebruikt voor de graanmaat
zak zien we ook terug op graanloodjes uit West
Friesland en in historische bronnen over de
heffing van de impost op het gemaal.17
Tenslotte staat op sommige gotische loodjes
uit Valkenisse een letter op de plek waar de
graanmaat staat die nog het meeste lijkt op een
gespiegelde B (zie afbeelding 7). Deze gespiegelde
letter B is niet te herleiden naar een letter en
daardoor niet te koppelen aan een mogelijke
graanmaat. Aangezien deze gespiegelde letter B
op de plek staat waar op andere loodjes de graan
maat staat is het wel aannemelijk dat deze letter
staat voor een graanmaat.
Afb. 7 Graanloodje uit Valkenisse
met links een onbekende graan
maat (gespiegelde B en rechts
graansoort tarwe (t)
Naast de letters voor een graanmaat en
graansoort zijn de loodje uit Valkenisse voorzien
van een derde kenmerk, namelijk één van
de volgende merktekens: huismerk (3 maal),
Franse lelie (9 maal) kruis (3 maal) of bloem
(2 maal). Van twee loodjes is het merkteken niet
meer leesbaar. De merktekens op de loodjes uit
Valkenisse zijn net als bij de loodjes uit West-
a-t
IJK
Graanmaat Liter
Valkenisse
Valkenisse
Nieuwlande
Nieuwlande
gotisch
klassiek
mal gotisch
mal klassiek
Scherpenisse
uper
0,34
U
Bergen op Zoom
pint
0,65
P
Bergen op Zoom
kan
1,3
Bergen op Zoom
kwartier
5,2
Bergen op Zoom
meuke
20,9
M
M
M
M
Duiveland
achel
40,1
A
Bergen op Zoom
sester
47,5
Bergen op Zoom
sester
47,5
S
Bergen op Zoom
zak of viertel
83,6
S
S
V
V
gespiegelde B
gespiegelde B
G
Afb. 6 Tabel met graanmaten en letters van de loodjes.
raanloodjes uit Zeeland
137
