Zeeland 29.4
gebeurd. Het resultaat is een zeldzaam uitgebreid
gedocumenteerd boek dat de collapse-theorie
totaal van tafel veegt. Ja, het bos verdween, maar
dat kwam waarschijnlijk door de meegebrachte
ratten die de zaden van de bomen opaten. De
bevolkingsaantallen zijn nooit zo hoog geweest
als eerder werd verondersteld. Toen het landschap
verschraalde, pasten de bewoners zich aan door
nieuwe vormen van landbouw te ontwikkelen en
de beeldencultuur te vervangen door een '"vogel
mancultuur'. En voor grootschalig geweld of kan
nibalisme is geen spoor van bewijs. Integendeel,
de echte ellende begon voor de paaseilanders pas
na 1722, toen ziektes en later slavenhandel hun
tol eisten.
Boersema's verhaal is geloofwaardig door het
uitgebreide bronnenonderzoek, waardoor alle
uitspraken ook direct controleerbaar zijn - iets
dat in het werk van de aanhangers van de collap-
se-theorie meestal ontbrak. Een sterke toevoeging
zijn ook de diverse berekeningen waarmee hij
aannemelijk maakt dat de bevolking nooit zo
groot kan zijn geweest als de collapse-aanhan-
gers beweren, en dat er altijd genoeg voedings
stoffen en grondoppervlak zijn geweest om de
mensen te voeden.
Als er al een minpunt is, is het dat Boersema
te volledig wil zijn. Zeker in het begin lijkt het
boek daardoor meer op een Capitool-reisgids met
een opsomming van gedetailleerde feiten dan
op de spannende non-fictie thriller die het ook
had kunnen zijn. Zo is de exacte geschiedenis
van de herkomst van de zoete aardappel of een
gedetailleerde beschrijving van de techniek van
het krabbenvangen niet direct relevant voor het
verhaal. En wat beeldende passages over zijn rei
zen naar Paaseiland waren mooi geweest om het
onderwerp meer tot leven te brengen.
Heeft met het ontkrachten van de collap-
se-theorie ook de metafoor zijn waarde verlo
ren? Als de mensen op Paaseiland zich konden
aanpassen, hoeven we ons dan ook geen zorgen
te maken over een dreigende ineenstorting van de
wereldbevolking? In het laatste hoofdstuk geeft
Boersema hierover wat bespiegelingen. Een col
lapse op wereldschaal acht hij onwaarschijnlijk,
omdat er op kleinere schaal nauwelijks voor
beelden van te vinden zijn in de geschiedenis.
Hij waarschuwt echter wel voor het uitsterven
van soorten en een geleidelijke '"verschraling en
kwaliteitsverlies' van ecosystemen.
De vraag is natuurlijk wel in hoeverre de
geschiedenis van Paaseiland überhaupt een les
kan zijn voor het ecosysteem aarde. In tegenstel
ling tot Paaseiland heeft de aarde als geheel wél
een bevolkingsexplosie ondergaan, gevoed door
het gebruik van fossiele brandstoffen en andere
niet-hernieuwbare bronnen. En veel weten
schappers waarschuwen dat de gevolgen van de
klimaatopwarming kunnen leiden tot een plotse
linge degradatie van ecosystemen en verlaging
van de productiecapaciteit die geen precedent
kent. Dus hoe inspirerend de geschiedenis van
Paaseiland ook is, uiteindelijk is het geen reden
om achterover te leunen - iets dat overigens zeker
ook niet door Boersema wordt gesteld.
De zoektocht naar het verleden van Paasei
land is nog steeds gaande. Recentelijk is onder
zoek gepubliceerd dat concludeert dat de bouw
van de beelden zelfs na de komst van de Europe
anen misschien nog plaatsvond - opnieuw een
teken van de veerkracht van de Paaseilanders en
het zoveelste argument ter ondersteuning van
Boersema's verhaal. Wie weet hoeveel keren dit
boek daarom nog herdrukt zal kunnen worden.
Dr. Inez Flameling
Assistant Professor aan het UCR waar ze 'Ecology' doceert
Irene Storm van Leeuwen-van der Horst, Zeeuwse
regenten in Parijs. De reis van Johan Steengracht
met zijn zoon Nicolaas en Daniel Rademacher naar
Parijs in 1772. Hilversum: Verloren 2020, ISBN
9789087048389, 25
Vandaag de dag speelt Parijs in de hoogste divi
sie. Tenminste, als reisbestemming par excellence.
Elk jaar trekt de Franse metropool miljoenen
binnen- en buitenlandse toeristen aan die zich
oekbesprekingen
157
