Een slagzin voor Zeeland
J. (Jaap) Toorenaar
Geloofwaardiger door ‘factieve’ werkwoorden.
Taal is een gevaarlijk goedje
12
Een slagzin voor Zeeland
Dit tijdschrift heet ‘Zeeland’. Eigenlijk niet zo’n
bijzondere naam, want die naam is wel heel weinig
onderscheidend. Als je erover spreekt moet je
altijd wel iets toelichten: dat is het blad van het
Zeeuws Genootschap of iets anders om de relatie
van de naam met de inhoud te verduidelijken.
Een goede naam vinden is heel lastig, net als
een goede reclameslogan bedenken. Kent Jaap
Toorenaar, reclameman en Zeeuw van geboorte, een
onvergetelijke slagzin voor onze provincie?
Als tekstschrijver ben ik gefascineerd, misschien
zelfs geobsedeerd, door taal. Taal is een gevaarlijk
goedje, denk ik vaak. Het leidt ons en misleidt
ons soms. In de troonrede van 2013 introduceerde
Willem-Alexander de participatiesamenleving
en onze columnisten raakten niet uitgeschreven
over deze belangrijke wending in de vaderlandse
geschiedenis. Na de verzorgingsstaat moesten
burgers nu ook zelf dingen gaan doen, welke
bleef onduidelijk. Vandaag hoor je bijna niemand
meer over de participatiesamenleving. Het is
ook een idioot begrip, Adam en Eva moesten al
participeren in hun samenleving want er moesten
in het paradijs appels worden geplukt.
Nieuwe woorden veroorzaken vaak verwar
ring. Normaal verwijzen ze naar nieuwe ver
schijnselen, maar lang niet altijd. Minister
Margreeth de Boer liet in 1997 onthaasting uit
haar mond vallen. Menigeen zag meteen een
nieuwe trend, nu kom je het zelden meer tegen.
‘Geef mensen een nieuw woord, en ze denken
met een nieuw feit te maken te hebben’, las ik
eens in De Volkskrant (1-11-2021).
Maar ook oude woorden veroorzaken pro
blemen. ‘Wat is de zin van het leven?’ Wie van
ons is nooit gekweld door die vraag? Ik op mijn
zestiende al, maar achteraf denk ik dat de taal me
heeft beetgenomen. Wat betekent zin? Het is een
magisch, onduidelijk, verwarrend begrip. Wat is
de zin van onze planeet? Wat is de zin van een
olifant? Geen idee, ook omdat ik niet weet wat ik
met zin aan moet.
Pas ook op voor de halve waarheden. ‘Elke
mens is uniek.’ Dat klopt, maar hoe uniek? We
zijn unieke grassprieten in een groot weiland
en worden allemaal verslonden door een koe.
Woorden zijn zaklantaarns waarmee je iets van
één kant kunt belichten.
‘De wereld verandert.’ Ja, maar er verandert
ook heel veel niet. Het wordt gebruikt om een
gewenste verandering te rechtvaardigen, waar
anderen wellicht anders over denken.
De taal stuurt ons allerlei kanten op, soms onge
merkt. Zo kunnen we de overredingskracht van
een boodschap vergroten door aan de formulering
te sleutelen.
Stel, ik wil u ervan overtuigen dat mijn broer
niet deugt. Dan kan ik het volgende zeggen: ‘Ik
weet heel zeker dat mijn broer niet deugt.’ Maar
ook: ‘Ik vind het heel jammer dat mijn broer
niet deugt.’ Wanneer gelooft u me eerder? Na de
tweede zin!
In het taalgebruik van de voormalige
minister-president Wim Kok viel me ooit iets op.
Hij zei zelden: ‘Ik ben tot de conclusie gekomen
dat we (het is maar een voorbeeld) de belastingen
moeten verlagen.’ Veel vaker gebruikte hij: ‘Ik
ben tot het inzicht gekomen dat we de belastingen
moeten verlagen.’ Waarom overtuigt ook nu de
tweede zin ons meer? Omdat ‘jammer vinden’ of
‘betreuren’ factieve werkwoorden zijn, net als ‘tot
het inzicht komen’ of ‘beseffen’.
Het zijn woorden die een feit, een ‘fact’,
impliceren en aankondigen. Hoe herken je ze?
Als je de hoofdzin ontkennend maakt, blijft de
boodschap in de bijzin recht overeind staan. Als
ik het niet jammer vind dat mijn broer niet deugt,
blijft het toch een slechterik. Als Kok niet tot het
inzicht was gekomen dat de belastingen verlaagd
moesten worden, was een belastingverlaging
noodzakelijk gebleven.
Met factieve werkwoorden wordt je verhaal
eerder geloofd.
