jl MONUMENTENZORG* archeologieerfgoededucatiegeschiedbeoefeningmonumentenwachtIMON U MEN 1 ENZO RGMUSEASTREEKTALEN het draagvlak in de samenleving. Niet alleen draagvlak in de eigen geloofsgemeenschap is van belang, maar ook het draagvlak bij de bevolking, het lokale bestuur en het bedrijfsleven. Ook het toerisme kan extra draagvlak creëren, zowel vanwege de gelovigen onder hen als de potentiële (betalende) bezoekers voor culturele manifestaties die in het kerkgebouw georganiseerd kunnen worden. Uit de casus van Hoofdplaat bleek dat een kerk die op weinig draagvlak kan rekenen het moeilijker heeft dan kerken die daar wel over beschikken, zoals de vele rooms-katholieke dorpskerken in Oost-Zeeuws-Vlaanderen. In Oost-Zeeuws-Vlaanderen proberen veel rooms-katholieke geloofsgemeenschappen zo goed en zo kwaad als het kan, op basis van vitaliteit en draagvlak, de problemen zo goed mogelijk het hoofd te bieden. Desalniettemin is verdergaande samenwerking noodzakelijk vanwege het tekort aan pastores en andere problemen. Een eventuele fusie of sluiting van kerken dient zoveel mogelijk 'van onderaf genomen te worden. Een belangrijk punt voor het wel of niet onttrekken van een kerk aan de eredienst is de eventuele beschikbaarheid van een lokaal alternatief. In dat geval kan de vraag worden gesteld of het wel verstandig is veel in een (kerk)gebouw te investeren; de geloofs gemeenschap wordt daar niet altijd beter van. Er zijn voorbeelden bekend van kerken waar zo zeer werd ingezet op restauratie, dat de hele kerkelijke organisatie uit het oog dreigde te worden verloren. Onderhoud en bouwtechnische staat Kerken zijn complexe en lastige gebouwen om te onderhouden. Regelmatige bouwkundige inspectie door bijvoorbeeld de monumenten- wacht is een vereiste om een goed beeld te krijgen van de noodzakelijke onderhouds werkzaamheden. Onderhoudsachterstanden accumuleren snel en gevolgschade heeft vaak grote financiële consequenties. Over het algemeen zijn katholieke kerken slechter onderhouden dan protestantse kerken. Regionaal gezien doen de grootste problemen zich voor in Zeeuws-Vlaanderen. De onder- houdssituatie aldaar is te kwalificeren als zeer zorgelijk. Het onderhoud van de kerken op Zuid-Beveland lijkt redelijk, maar kan beter. Op Walcheren en Schouwen-Duiveland zijn de kerken over het algemeen goed onderhouden. Om de stijgende onderhoudskosten het hoofd te bieden, hebben kerkgenootschappen verschillende opties. Ze kunnen neven activiteiten organiseren als lezingen, tentoon-stellingen en concerten; ook kan het kerkgebouw ter beschikking worden gesteld voor borrels, presentaties en symposia. Voorts bestaan er mogelijkheden inkomsten te verwerven met de toren (zendinstallatie) en een begraafplaats (normale bedrijfseconomische exploitatie). Het kan een overweging zijn het eigendom van de kerk over te dragen aan een exploitatiestichting die de instandhouding van de kerk op lange termijn zou moeten kunnen garanderen. Diverse kerken in Zeeland hebben voor deze eigendomsvariant gekozen. Meer drastische oplossingen om inkomsten te verwerven is het permanent toelaten van een andere functie in de kerk, waardoor de vaste kosten gedeeld kunnen worden. Een voorbeeld is het toelaten van een bankfiliaal of een VVV-kantoor in een deel van de kerk. Eventueel kunnen kerkgenootschappen een samenwerking aangaan, met als doel het gezamenlijke gebruik van een kerkgebouw. De nieuwe instandhoudingsregeling BRIM (zie artikel verderop: 'Nieuwe regeling...') heeft grote gevolgen voor kerken. Deze kampen in sommige gevallen met restauratieachterstanden waarin de nieuwe regeling niet meer voorziet. Hier moeten oplossingen voor worden gezocht. Hergebruik, herbestemming of sloop Als een kerk dan toch aan de eredienst ontrokken wordt en leeg komt te staan, zijn er drie mogelijkheden: hergebruik, herbestemming of sloop. Hergebruik, waarbij de functie van eredienst gehandhaafd blijft, is de beste oplossing, dan zijn er geen ingrijpende aanpassingen nodig. Hoewel het bij veel geloofsgemeenschappen heel gevoelig ligt, is het op zichzelf een goede oplossing. Vooral ook omdat diverse, veelal orthodox-christelijke en evangelische geloofs gemeenschappen op zoek zijn naar een ruimte van samenkomst. Deze geloofsrichtingen hebben in tegenstelling tot de traditionele hoofd stromingen niet te kampen met teruggang van het aantal het gelovigen, maar juist met enorme en voortdurende stijging. Herbestemming is een complex proces waarbij zowel de kerkelijke gemeente als de burgerlijke gemeente betrokken zijn. Het is belangrijk dat er de gezamenlijke wil is om het proces te doen slagen. Voor de kerkelijke gemeente is het van belang dat er een passende herbestemming wordt gevonden die recht doet aan de religieuze functie. Idealiter houdt het gebouw dan een Interieur van de RKHeilige Maria Hemelvaartkerk te Graauw: in 1915 hebben Belgische vluchtelingen vanwege de Eerste Wereldoorlog) deze schilderingen in art nouveau-stijl aangebracht. gemeenschapsfunctie en krijgt het een bestemming in de sociaal-culturele hoek als museum, concertzaal of bibliotheek. Veel van dergelijke functies zijn in het verleden bedrijfs economisch niet verantwoord gebleken. De burgerlijke gemeente ziet graag ook een passende functie, maar dan het liefst één die haar niet opzadelt met voortdurende verzoeken om subsidie om het gebouw in stand te houden. Het vestigen van woningen of commerciële functies is vanuit die optiek heel wat aantrekkelijker, maar minder gunstig voor de monumentale waarde van een kerkgebouw. Dergelijke functies betekenen vaak een grote aantasting van het interieur en de ruimtelijk heid, tenzij het een kleine kerk betreft. In Zeeland zal het zeker in plattelandsgebieden niet altijd makkelijk zijn tot een gewenste Het monumentale exterieur met expressionistische art déco-vormen van de RK kerk Heilige Teresia van het Kindje Jezus te Heikant. Helaas verkeert de kerk in grote problemen (bron: Manifestatie Monument in Gevaar, Nationaal Contact Monumenten). Zeeuws Erfgoed

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Erfgoed | 2005 | | pagina 14