Onderzoek SCEZ
naar historische kerken
SWTOOTeCTOWWWKraWVi I
De in 1995 gesloopte Hervormde kerk aan de
Lange Wolstraat te Sluis (bron: gemeente Sluis).
De in 1996gesloopte hervormde Johanneskerk,
Vlissingen (bron: gemeente Vlissingen).
Johanneskerk te Vlissingen (gebouwd in
1955, gesloopt in 1996) en het Engelse
kerkje in Vlissingen (gebouwd 1914,
gesloopt 1964). Genoemde kerken zijn
allen direct gesloopt na onttrekking aan
de eredienst, om plaats te maken voor
nieuwbouw.
Meer sloop in aantocht
Uit dezelfde enquête bleek ook dat er
momenteel acht kerken leegstaan,
waarbij er vier op de nominatie staan
om gesloopt te worden. Deze vier kerken
zijn geen van allen rijksmonument en
daarom vogelvrij. Daarnaast loopt de in
1910/11 gebouwde neoromaanse Onze
Lieve Vrouwe Rozenkranskerk te
Vlissingen ook kans gesloopt te worden.
De kosten om dit kerkgebouw weer in
goede staat te krijgen zijn dermate fors
dat het bisdom toestemming heeft
gegeven aan het parochie-bestuur om
onderhandelingen te beginnen met
projectontwikkelaars. Het is dan de
bedoeling dat kerk en pastorie worden
afgebroken, waarbij op een klein gedeelte
van het perceel een nieuwe kerk zal
verrijzen en op de rest appartementen.
Een zeer kwetsbare categorie:
wederopbouwkerken
Hoewel sloop misschien niet altijd te
voorkomen valt, moet er tenminste
cultuur-historisch onderzoek naar de
eventueel te slopen kerk worden verricht
om te bepalen welke waarden vernietigd
worden indien daadwerkelijk tot sloop
zal worden overgegaan. Uit de enquête
onder de gemeenten bleek dat momenteel
maar naar een fractie van het aantal
historische kerken bouwhistorisch of
cultuur-historisch onderzoek is verricht.
Met name bij kerken uit de wederop-
bouw-periode (1940-1965/1970) is er
weinig bekend over de cultuurhistorische
waarde. Ook zijn kerken uit deze periode
nog nooit geïnventariseerd en in afwach
ting van een landelijk selectiebeleid zijn
er ook nog geen wederopbouwkerken
voorgedragen voor rijksbescherming.
Het algehele gebrek aan kennis omtrent
kerken uit deze periode weerspiegelt zich
ook in het gebrek aan waardering voor
deze jonge bouwkunst. Om deze redenen
vormen de wederopbouwkerken binnen
het religieuze erfgoed een zeer kwetsbare
categorie.
In Zeeland staan zo'n 280 kerken die als 'historisch' kunnen
worden aangemerkt, kerkgebouwen gebouwd vóór 1970.
Tussen deze kerken bestaan grote verschillen. Sommige zijn
gebouwd in de middeleeuwen en andere nog maar vijftig jaar
geleden. Sommige zijn protestants, andere katholiek, enkele
hebben de status van rijksmonument en andere hebben deze
status weer niet. Maar de kerken hebben een belangrijke
karakteristiek gemeen: het zijn beeldbepalende gebouwen,
die van oudsher het hart van de Zeeuwse samenleving vormen.
Een kerk-gebouw uit de wederopbouwperiode (1940
1965/1970) kan immers evenzeer een centrale, beeldbepalende
plek in een buurt, dorp of stad innemen als een kerk die er al
een paar honderd jaar staat. Daarnaast hebben veel van deze
kerken, ook de jongere, te kampen met problemen van diverse
aard; veel van deze kerken dreigen door teruggang in het
kerkbezoek of oplopende kosten voor instandhouding uit het
stads- of dorpsbeeld te verdwijnen. Vanwege de zorg over deze
bijzondere en belangwekkende categorie gebouwen heeft de
Provincie Zeeland opdracht gegeven aan de SCEZ om:
1. De problemen in kaart te brengen ten aanzien van de
instandhouding van historische kerkgebouwen in Zeeland;
2. Aanbevelingen te formuleren voor instandhouding, op basis
waarvan de provincie samen met andere overheden en
organisaties beleid kan formuleren.
Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van twee casussen,
te weten de Hervormde kerk van Hoofdplaat en de rooms-
katholieke dorpskerken in de gemeente Hulst. Toch is het
onderzoek nadrukkelijk van toepassing op heel Zeeland. Naast
deze twee casussen zijn immers ook alle gemeenten in Zeeland
geënquêteerd en zijn meer dan dertig instanties geïnterviewd.
De projectgroep die het onderzoek heeft uitgevoerd werd geleid
door de SCEZ. Daarnaast waren de Provincie Zeeland, de
Monumentenwacht Zeeland, de Vereniging ZeeuwseGemeenten
en de gemeente Hulst in de projectgroep vertegenwoordigd. Het
Monumentenhuis Brabant is door SCEZ bij het onderzoek
betrokken vanwege de ervaringen die zij hebben opgedaan bij
een soortgelijk onderzoek in de provincie Noord-Brabant.
Tijdens de provincialeopening van de Open Monumentendag
op 7 september in Goes is het eerste exemplaar van de rapporta
ge Historische kerken in Zeeland uitgereikt aan de vertegenwoor
digers van de Rooms-Katholieke Kerk en de Protestantse Kerk
in Nederland, respectievelijk deken Peter van Hecke en dominee
Louis Wüllschleger. Op de pagina's monumentenzorg van dit
nummer leest u meer over de uitkomsten van dit onderzoek.
Zeeuws Erfgoed 17
