DE PLUNDERINGEN OP SCHOUWEN EN TE ZIERIKZEE,
1786-1788*
door drs. P. T. van Rooden
De oproeren onder de Republiek zijn lange tijd door het historisch onderzoek
verwaarloosd. Ook nu hier verandering in is gekomen' blijft onze kennis over de
deelnemers, de gang van zaken en de motieven verre van volledig. De belang
rijkste reden hiervan ligt in de aard van de bronnen. Nauwkeurige gegevens vin
den we alleen in de rechterlijke archieven, maar het justitiële optreden na een
groot oproer was altijd gericht op het stellen van voorbeelden, niet op het ver
richten van een echt onderzoek. Vooral bij de grote politieke rellen (1672,1748,
1786-88) die in het kader stonden van een staatkundige omwenteling, laten de
rechterlijke archieven ons in de steek. De overwinnende partij had er geen be
lang bij een onderzoek te doen.
Nu bevindt zich in het Rijksarchief te Middelburg een verzameling stukken2 die
niet - in ieder geval in mindere mate - lijden onder deze gebreken. De stukken
zijn het resultaat van een onderzoek dat de nieuwe machthebbers na de omwen
teling in 1795 hebben laten instellen naar de volksoproeren die in Zeeland het lot
van de patriotse beweging bezegelden. Hier wordt van deze bron gebruik ge
maakt om een analyse te verrichten van de ongeregeldheden in Zierikzee en op
het platteland van Schouwen in 1786-884. Om de waarde van de bron te bepalen
zullen we eerst de totstandkoming ervan beschrijven.
Het rapport van onderzoek
Na het oprukken van de Franse troepen over de bevroren grote rivieren namen
in de eerste twee maanden van 1795 in de meeste steden van de Republiek revo
lutionaire comitees de macht over. In Zeeland gebeurde dat niet. Daar waren de
Bataven zwak, slaagden de regenten van de meeste steden erin de aanvallen op
hun autoriteit te weerstaan, en lukte het de Staten hun eigen overgave met de
Fransen te regelen. Pas op 3 maart kwamen de 'Provisionele Repraesentanten
van het Volk van Zeeland' voor het eerst bijeen, en zij vertoonden, zoals Schama
opmerkt, an uncanny resemblance met het régime dat ze moesten vervangen:
een aanzienlijke minderheid was al lid geweest van de Staten van Zeeland4. Vrij
wel onmiddellijk doen inmiddels opgerichte volkssociëteiten en een enkel radi
caal stadsbestuur voorstellen om onderzoek te doen naar het gedrag van de afge
zette regenten, vooral naar hun betrokkenheid bij de rellen van 1786-885. Voor
alsnog weten de Repraesentanten deze voorstellen af te wimpelenIn september
greep de provinciale overheid in te Goes, een stad waar stadsbestuur en revoluti
onaire club samenwerkten, en de grootste voorstander van een onderzoek. Met
behulp van Franse troepen werd de club gesloten en het stadsbestuur gearres
teerd Maar naarmate het jaar voortschreed en het verzet van Zeeland tegen de
plannen van Holland voor een Nationale Assemblee geprononceerder werd,
nam de druk van de radicalen op het provinciaal bestuur toeNet als in Friesland
- waar het verzet tegen de Nationale Assemblee gebroken werd door een door
Holland gesteunde radicale coup - ging Holland een alliantie aan met de clubs.
In januari 1796 bereikte hun agitatie, tegelijk met de discussie over de Assem
blee, een hoogtepunt7. De toenemende druk leidde ertoe dat het Zeeuwse
173
