MIDDELBURGS BIOLOGISCH ONDERZOEK
IN DE 17E EEUW
door drs P. M. N. Eldering
'Er bestaat evenwel de mogelijkheid van een geschiedenis der wetenschappen van
Hoorn, Enkhuizen. Middelburg, Franeker, Amsterdam enz., die veel kan bevat
ten dat nieuw en interessant kan zijn.'*
INLEIDING
Er zal een overzicht geboden worden van het biologisch onderzoek dat in de 17e
eeuw door inwoners van Middelburg is verricht. Dit biologisch onderzoek ver
toont in de tijd a.h.w. drie keer een concentratie; ruwweg rond 1600, rond 1630
en rond 1680.
Struik sprak in zijn boek van een mogelijkheid, dat de locale wetenschapsge
schiedenis in een land van weinig gecentraliseerde wetenschapsbeoefening,
waar iedere provincie en iedere stad op zichzelf staat, interessante zaken aan het
licht zou kunnen brengen. Aan de hand van het overzicht van Middelburgs bio
logisch onderzoek zal getracht worden het belang van locale wetenschapsge
schiedenis te illustreren.
1TOBIAS ROELS. BOLLEN EN BIOLOGISCH ONDERZOEK.
Tobias Roels (ca 1565-1605) was stadsarts in Middelburg van 1591-1602. Van
hem is een brief afgedrukt in Clusius' Historia rariorum plantarum1In deze brief
bericht Roels over de Manioc of Cassave (Manihot utilissirna Pohl), de Yam (Di-
oscorea spec.) en die Palmsoorten (Dadelpalm, Cocospalm en Oliepalm). De
cassave is een oorspronkelijk Zuidamerikaanse plant, die thans in een groot aan
tal tropische gebieden de belangrijkste koolhydraatleverancier is. De zetmeel-
leverende wortels bevatten echter ook het giftige blauwzuur, in de vorm van een
glucoside. Door koken met veel water kan dit goeddeels verwijderd worden.
Toen de plant voor het eerst uit Amerika in Europa kwam, stelde deze giftigheid
de onderzoekers voor problemen. G.F. d'Oviedoy Baldy (1478-1551) beschreef
in al zijn Historia generaly natural de las Indias (Toledo, 1553) het proces waar
mee dit giftige glucoside verwijderd kan worden. De tweede plant die Roels be
schrijft is ook een zetmeel leverende plant, de igname (yam, Dioscorea spec.).
Een groot aantal soorten wordt aangebouwd in de tropen. De herkomst van de
plant is echter onduidelijk. Ook bij de yams komen giftige soorten voor. Diosco
rea hispida wordt vers als pijlgif gebruikt. D. mexicana bevat giftige stoffen (di-
osgenine, tegenwoordig grondstof voor synthetische cortison bereiding). De
Westafrikaanse soorten D. rotundata en D. cayensis kwamen met de slaven mee
in Zuid Amerika. Later werd de yam in West Afrika verdrongen door de cassa
ve, die, hoewel wellicht inferieur als voedsel, een hogere opbrengst geeft, min
der aandacht en slechtere bodem-omstandigheden voor lief neemt23.
In de brief van Tobias Roels van 8 mei 1597 aan Clusius komt een en ander naar
voren:
87