ren dat er juist in deze periode in geheel Europa en zeker in de Nederlanden de
aanzet wordt gegeven tot een proces van popularisering van de natuurweten
schappen. Het succes van de Newtoniaanse natuurkunde liet niet na om een die
pe indruk achter te laten in een brede laag van de bevolking. Het theoretische
bouwsel dat Newton presenteerde was dan ook bepaald indrukwekkend. Het
feit dat zi j n formulering van de universele gravitatiekracht een wiskundig funda
ment vormde voor zowel de aardse valbewegingen als de hemelse mechanica had
niet alleen consequenties voor de natuur- en sterrenkunde, maar ook voor de
godsdienstige opvattingen. Het heelal als goddelijk mysterie bleek immers een
met behulp van formules berekenbaar mechanisme.
Zo'n nieuwe fysica moet wel na enige tijd tot de verbeelding van velen gaan spre
ken. De groeiende belangstelling voorde Newtoniaanse natuurwetenschap, ook
buiten de academische wereld, kwam rond 1730 niet alleen tot uiting in de publi
catie van verschillende Nederlandstalige werken. Juist in deze periode ontstond
het fenomeen van de incidentele of geregelde 'publieke les', waarbij een lector
tegen betaling voor een aantal belangstellenden (aanvankelijk merendeels
kooplieden) de nieuwe natuurwetenschap uitlegde of besprak. Ook aan Middel
burg is deze ontwikkeling niet voorbij gegaan.
In zijn Beginselen der Natuurkunde schrijft de Leidse hoogleraar Petrus van
Musschenbroek de spectaculaire groei van de belangstelling voor de natuurwe
tenschappen onder meer toe aan de reeks van voordrachten die de uit Engeland
overgekomen 'wydvermaarde wysgeer Desaguliers' in de Nederlanden gehou
den had". Volgens de hardnekkige overlevering is Desaguliers in 1729 te Mid
delburg met zijn publieke lessen begonnen, die hij daarna in Rotterdam, Den
Haag, Amsterdam en waarschijnlijk ook Utrecht heeft voortgezet38. Desagu
liers moet een zeer begaafd spreker geweest zijn. Van verschillende zijden zijn
er getuigenissen van zijn 'uitmuntende handigheid in het doen van proeven'; van
zijn 'weergaloze welsprekendheid', waardoor hij 'op verscheidene plaatsen een
groot getal van Liefhebbers heeft aangequeekt'.
Volgens het getuigenis van Leendert Bomme,dieerin 1781 voor het Natuurkun
dig Gezelschap te Middelburg over sprak, heeft Desaguliers ook in Middelburg
'de lust opgewekt tot deze natuurkundige beoeffeningen' en had hij 'zelfs wel ge
neigdheid zig alhier ter woon neer te zetten, dan het scheen de onkunde van onze
Nederduytsen Taal, en anderen beletzelen zulks [te] verhinderen'39. Bomme,
die in 1729 nog maar twee jaar oud was, moet dit bericht aan zijn vader Jan Bom
me (1695-1755) te danken hebben, van wie het bekend is dat hij in de jaren 1733
tot 1746 heeft deelgenomen aan soortgelijke colleges in de 'Natuur- en bespiege
lende Ontleedkunde' onder leiding van de Middelburgse arts en filosoof Leonar-
dus Stocke (1710-1775).
Daarmee zijn we dan meteen aangeland bij de persoon die ongetwijfeld een gro
te bijdrage heeft geleverd tot de uitbouw van De Munck's astronomische belang
stelling in een meer zuiver wetenschappelijke richting. Want alhoewel het vast
staat dat Desaguliers bij zijn publieke lessen een grote plaats inruimde voor de
Newtoniaanse astronomie (hij is zelfs de eerste geweest die ten behoeve van het
aanschouwelijk onderwijs van de planeetbewegingen een demonstratie-plane
tarium heeft ontworpen4"), kunnen we slechts gissen naar zijn eventuele invloed
op De Munck.
Zeker is echter dat De Munck nauw heeft samengewerkt met voornoemde Le-
114
