ren dat er juist in deze periode in geheel Europa en zeker in de Nederlanden de aanzet wordt gegeven tot een proces van popularisering van de natuurweten schappen. Het succes van de Newtoniaanse natuurkunde liet niet na om een die pe indruk achter te laten in een brede laag van de bevolking. Het theoretische bouwsel dat Newton presenteerde was dan ook bepaald indrukwekkend. Het feit dat zi j n formulering van de universele gravitatiekracht een wiskundig funda ment vormde voor zowel de aardse valbewegingen als de hemelse mechanica had niet alleen consequenties voor de natuur- en sterrenkunde, maar ook voor de godsdienstige opvattingen. Het heelal als goddelijk mysterie bleek immers een met behulp van formules berekenbaar mechanisme. Zo'n nieuwe fysica moet wel na enige tijd tot de verbeelding van velen gaan spre ken. De groeiende belangstelling voorde Newtoniaanse natuurwetenschap, ook buiten de academische wereld, kwam rond 1730 niet alleen tot uiting in de publi catie van verschillende Nederlandstalige werken. Juist in deze periode ontstond het fenomeen van de incidentele of geregelde 'publieke les', waarbij een lector tegen betaling voor een aantal belangstellenden (aanvankelijk merendeels kooplieden) de nieuwe natuurwetenschap uitlegde of besprak. Ook aan Middel burg is deze ontwikkeling niet voorbij gegaan. In zijn Beginselen der Natuurkunde schrijft de Leidse hoogleraar Petrus van Musschenbroek de spectaculaire groei van de belangstelling voor de natuurwe tenschappen onder meer toe aan de reeks van voordrachten die de uit Engeland overgekomen 'wydvermaarde wysgeer Desaguliers' in de Nederlanden gehou den had". Volgens de hardnekkige overlevering is Desaguliers in 1729 te Mid delburg met zijn publieke lessen begonnen, die hij daarna in Rotterdam, Den Haag, Amsterdam en waarschijnlijk ook Utrecht heeft voortgezet38. Desagu liers moet een zeer begaafd spreker geweest zijn. Van verschillende zijden zijn er getuigenissen van zijn 'uitmuntende handigheid in het doen van proeven'; van zijn 'weergaloze welsprekendheid', waardoor hij 'op verscheidene plaatsen een groot getal van Liefhebbers heeft aangequeekt'. Volgens het getuigenis van Leendert Bomme,dieerin 1781 voor het Natuurkun dig Gezelschap te Middelburg over sprak, heeft Desaguliers ook in Middelburg 'de lust opgewekt tot deze natuurkundige beoeffeningen' en had hij 'zelfs wel ge neigdheid zig alhier ter woon neer te zetten, dan het scheen de onkunde van onze Nederduytsen Taal, en anderen beletzelen zulks [te] verhinderen'39. Bomme, die in 1729 nog maar twee jaar oud was, moet dit bericht aan zijn vader Jan Bom me (1695-1755) te danken hebben, van wie het bekend is dat hij in de jaren 1733 tot 1746 heeft deelgenomen aan soortgelijke colleges in de 'Natuur- en bespiege lende Ontleedkunde' onder leiding van de Middelburgse arts en filosoof Leonar- dus Stocke (1710-1775). Daarmee zijn we dan meteen aangeland bij de persoon die ongetwijfeld een gro te bijdrage heeft geleverd tot de uitbouw van De Munck's astronomische belang stelling in een meer zuiver wetenschappelijke richting. Want alhoewel het vast staat dat Desaguliers bij zijn publieke lessen een grote plaats inruimde voor de Newtoniaanse astronomie (hij is zelfs de eerste geweest die ten behoeve van het aanschouwelijk onderwijs van de planeetbewegingen een demonstratie-plane tarium heeft ontworpen4"), kunnen we slechts gissen naar zijn eventuele invloed op De Munck. Zeker is echter dat De Munck nauw heeft samengewerkt met voornoemde Le- 114

Tijdschriftenbank Zeeland

Archief | 1987 | | pagina 160