werd aangeschaft. Van Benthem begon zijn zaak in 1801Dank zij een groot on
dernemerstalent wist hij zijn winkel in korte tijd tot de meest toonaangevende
assortimentsboekhandel van geheel Walcheren uit te bouwen. Rond 1808 re
kende hij ongeveer de helft van de Zeeuwse bestuurlijke elite tot zijn clientèle,
terwijl hij ook het leeuwendeel van de Middelburgse advocaten, artsen en predi
kanten van boeken voorzag. Ook het feit dat de overige Walcherse boekhande
laren tot zijn reguliere afnemers behoorden en hij maar zelden boeken bij hen
betrok, wijst er op dat Van Benthem een centrale positie in de Walcherse boek
verkoperswereld innam. Tot nu toe is voor de periode 1801-1812 via een a-selec-
te steekproef ongeveer een derde van de in deze klantenboeken geregistreerde
transacties geïnventariseerd en in themacategorieën ondergebracht. Uiteraard
hebben deze resultaten een voorlopig karakter. Het is echter niet waarschijnlijk
dat de berekende percentages bij verdergaand onderzoek meer dan marginaal
zullen veranderen"1
Van Benthem leverde veel aan leesgezelschappen. Van de ruim 35 traceerbare
leescolleges in Middelburg en wijde omtrek werden er een kleine dertig door
hem bediend22. De percentages voor de aan de verschillende themacategorieën
bestede hoeveelheid geld leverden een verrassende bevestiging op van de net
vermelde conclusies ten aanzien van de belangstelling voor de natuurweten
schappen in de overige cultureel en wetenschappelijk georiënteerde genoot
schappen. Gemiddeld werd slechts 2% van het totale leesgezelschappenbudget
aan natuurwetenschappelijke lectuur besteed. Romans en verhalen, geografie
en reisbeschrijvingen en geschiedenis waren met respectievelijk 24, 20 en 15%
van de totale bestedingen absolute koplopers. Samen met de tijdschriften namen
deze categorieën 3/4 van het budget voor hun rekening. Uiteraard geldt ook hier
dat de tijdschriften in deze periode nogal wat bijdragen met een natuurweten
schappelijk karakter bevatten. De trend is echter duidelijk. Het Walcherse lees-
gezelschapspubliek achtte de vormende waarde van geschiedenis en geografie
aanzienlijk hoger dan die van de natuurwetenschappen. Vanzelfsprekend ver
doezelt deze totalisering van het leesgezelschapsbudget de aanzienlijke verschil
len die er tussen de diverse leesgezelschappen konden bestaan. Zo waren er met
een groot budget van honderden guldens per j aar, terwij 1 sommige het met enke
le tientallen gulden 's jaars moesten doen. Bovendien waren er gezelschappen
bij die nauwkeurig de internationale ontwikkelingen op het gebied van literatuur
en wetenschap volgden, terwijl andere zich voornamelijk richtten op populaire
bestsellers in de sector romans en verhalen. De laatste waren echter veruit in de
meerderheid en hun lectuurdieet vertoont op het eerste gezicht vele overeen
komsten met hetgeen men uit de boekenkeuken van het Nut kon samenstellen23.
Driekwart van zijn omzet behaalde Van Benthem bij de particuliere kopers.
Tussen 1801 en 1812 bediende zijn boekhandel gemiddeld tussen de 450 en 550
klanten uit Middelburg en wijde omgeving per jaar. Voor deze tijd was dit een
zeer hoog aantal, aangezien tot ver in de negentiende eeuw een boekhandel met
200 klanten als een levensvatbare onderneming werd beschouwd. Voor het jaar
1808 is een poging gedaan inzicht te krijgen in de omvang van het totale Middel
burgse boekenkopend publiek. Wanneer de grens tussen incidentele en regel
matige boekenkopers bij een besteed bedrag van fl. 10,- per jaar wordt gelegd -
dit bedrag was net toereikend voor enkele stichtelijke werkjes, wat schoolboe
ken en papierwaren - kan slechts 3 a 4 van de Middelburgse huishoudens tot
de regelmatige boekenkopers worden gerekend: 3 a 3,5% van de Middelburgse
220
