62. Berekend naar J.G. Voegler, 'De leerlingen van het Middelburgsch Gymnasium van
1629 tot 1905', in Archief ZGW 1906), 1-82.
63. ARA, Staatsbewind, inv. nr 523: Staten der Latijnsche scholen in De Bataafsche Re
publiek, 12-12-1801. In Middelburg waren toen slechts twee praeceptoren (in 1812
drie) met twintig leerlingen; in Zierikzee alleen een rector die vijf 'klassen' bediende
(welke in totaal niet talrijker geweest zullen zijn), evenals in Vlissingen, waar tien leer
lingen waren. De dramatische achteruitgang van het aantal studenten uit Goes in de
18e eeuw is al aangetoond door H.W. Fortgens, 'De Latijnse school te Goes', in Ar
chief ZGW (1952-53), 21.
64. Vgl. Frijhoff, 'Crisis'.
65. W. Schmidt-Biggeman, Topica universalis. Eine Modellgeschichtehumanistischer und
barocker Wissenschaft. Hamburg, 1983. W. Frijhoff, 'L'État et l'éducation (XVI0-
XVII° siècle): une perspective globale', in: Culture et idéologie dans la genèse de l'Etat
moderne (École frangaise de Rome, 1985), 99-116.
66. Voegler, 'Geschiedenis', 360: 'auditoribusdoctis multis turnstudiosis turn aliis turn no-
vitatis studiosis mercatoribus'.
67. D. Schoute, 'De geschiedenis van het Natuurkundig Gezelschap te Middelburg', in
Archief ZGW (1923), 1-34.
68. C. Schnitger en P. Bon, 'Vernuft en vlijt. De Middelburgse Tekenacademie van 1778
tot nu', in Zeeuws tijdschrift 36/1 (1986), 8-17.
69. W.S.S. van Benthem Jutting, 'Leendert Bomme, 1727-1788, een 18de-eeuwse bioloog
te Middelburg', in: [Gedenkboek] Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen 1769-
1969 (Middelburg, z.j.), 21-35.
70. Zie W.W. Mijnhardt, 'Sociability in Walcheren 1750-1815', in Tijdschrift voor de stu
die van de Verlichting en het vrije denken 12 (1984), 289-310; dez., 'Wetenschapsbevor
dering onder het Ancien Régime. Het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen
1765-1794', in Archief KZGW (1985) 1-94.
71H.J. Zuidervaart, 'Mr Johan Adriaen van de Perre, heer van Nieuwerve (1738-1790).
Portret van een Zeeuws regent, mecenas en liefhebber van nuttige wetenschappen', in
Archief KZGW (1983) 1-169, vooral 52-62; en meer in detail G. J. Nijk, 'lets over Jo
hannes Henricus van der Palm (1763-1840) gedurende zijn verblijf te Middelburg
(1788-1796)', in Archief ZGW (1917) 34-107, vooral 43: volgens de termen van het op
1-1-1788 tussen Van de Perre en Van der Palm gesloten contract bestond diens taak
erin de 'Kennis der nuttigste Wetenschappen, zoo in het vak derTael Geschied en Let
terkunde als der Wijsbegeerte en Godgeleertheid onder persoonen van aenkomende
jaren, en van meer gevorderde Ouderdom, gelykook van beiderlei Sexe, zoo veel mo
gelijk uittebreide en voort te planten'; tevens zou Van de Perre hem aan de Illustre
school laten verbinden en hem een 'titul' bezorgen. Dat laatste is doorzijn vroegtijdige
dood verhinderd, maar het contract maakt duidelijk dat hier twee onderwijscircuits
naast elkaar stonden, hoewel ze door dezelfde personen werden bediend.
72. Schoute, 'De geschiedenis', 25.
73. Mijnhardt, 'Wetenschapsbevordering', passim, legt hier terecht de nadruk op, maar
waardeert de belangstelling voor wetenschap en de vernieuwing ervan naar mijn ge
voel teveel vanuit economische overwegingen, zodat hij vrijwel automatisch bij een
negatief gekleurd beeld uitkomt.
74. Vgl. voor de vroegere periode Meertens, Letterkundig leven, 435-441, en meer in het
algemeen K. van Berkel, ln het voetspoor van Stevin. Geschiedenis van de natuurwe
tenschappen in Nederland 1580-1940 (Meppel-Amsterdam, 1985), 13-34.
75. K. van Berkel, Isaac Beeckman (1588-1637) en de mechanisering van het wereldbeeld.
Amsterdam, 1983.
40
