Invloed van
de Eerste Wereldoorlog
op de Zeeuwse visserij
Veronica Frenks
Peter Hamer
Een eeuw pleziervaart in de Scheldedelta
Nederland blijft neutraal tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar deze oorlog heeft wel grote
economische gevolgen voor Nederland, bijvoorbeeld voor de Zeeuwse handel en visserij.
Aan de hand van voornamelijk de jaarverslagen van het Bestuur Visserij op de Zeeuwse stromen
zal een beeld worden geschetst van de invloed die de Eerste Wereldoorlog van 1914-1918 heeft op
de Zeeuwse visserij, met name voor de garnalen-, mossel- en oestervisserij. Tevens wordt aandacht
geschonken aan de gevaren van de mijnen.
Garnalen
10 CONSENT I NR. 30 VOORJAAR 2014
Opbrengst van de buitenvisserij op garnaal.
Bron: Verslagen Bestuur der Visscherijen
10,00
9,00
8,00
7,00
6,00
5,00
4,00
3,00
2,00
1,00
0
Or-fNOOd"LnvONOOCTO
opbrengst
x lOOOOfl
vangst totaal
x 1000 000 kg
Ondanks een korte opleving in 1916 was aan het eind van de
zomer in 1917 de situatie dermate slecht dat Van de Gruiter
besloot zijn schip te verkopen en voor een andere schipper te
gaan varen.
Voor 6000 gulden wisselde de ARM 4 van eigenaar. Veel geld,
maar de reputatie van het schip was het waard.
Op 8 augustus 1918 noteerde de sluismeester in Veere het
passeren van de ARM 4, leeg, met bestemming Dordrecht.
De schipper was ene W. Takema uit Den Helder. In de daarop
volgende jaren vestigt de tot jacht verbouwde hoogaars onder
de naam Jetty vanuit Antwerpen haar reputatie als een van de
snelste platbodemjachten.
Zonder de oorlog had de geschiedenis van deze inmiddels
100-jarige hoogaars er zeker heel anders uitgezien.
Dit artikel is een bewerking van de eerste hoofdstukken van het
boek Jetty, symbool van het varend erfgoed' door Veronica
Frenks en Peter Hamer. Daarin wordt het hele verhaal over de
100-jarige geschiedenis van de hoogaars Jetty en de ontwikkeling
van de watersport in de Scheldedelta beschreven. Het boek is te
bestellen bij de Stichting Historische Scheepswerf CA. Meerman te
Arnemuiden (info@werfarnemuiden.nl).
De prijs is 29,95 exclusief verzendkosten.
De Jetty na 100 jaar nog steeds in de vaart
CONSENT NR. 30 IVOORJAAR 2014 11
Toon Franken
Om een indruk te krijgen van de Zeeuwse garnalenvisserij
voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog eerst even wat
cijfers uit 1913. In dat jaar vissen garnalenvissers uit Breskens,
Arnemuiden en Vlissingen vooral voor de Londense markt.
In dat jaar bedraagt de uitvoer voor deze markt 1.031.871
tegen 819.098 in 1912. Veel garnalen voor de Londense markt
worden verzonden met de Stoomvaart Maatschappij Zeeland
(SMZ), die dagelijks diensten onderhoudt tussen Vlissingen en
Queenborough en Folkestone.
Deze maatschappij vervoert in 1913 en 1914 de volgende
hoeveelheden vis naar Engeland:
Cijfers
1913
1914
Mosselen
31 ton
137 ton
Garnalen
1059 ton
984 ton
Oesters
523 ton
419 ton
Verse vis
155 ton
206 ton
Deze cijfers laten zien dat in 1914 de uitvoer van garnalen en
oesters is teruggelopen, maar die van mosselen en verse vis
nog behoorlijk is gestegen. Als op 3 augustus 1914 Duitsland
Frankrijk de oorlog verklaart, omdat dit land een bondgenoot
is van Rusland, aan wie Duitsland op 1 augustus 1914 de
oorlog verklaart vanwege hun mobilisatie raakt de oorlog
in een stroomversnelling. Op 4 augustus 1914 valt Duitsland
België binnen om Frankrijk te bereiken. Deze oorlog zal een
grote invloed hebben op de afzet van garnalen. De landen
(Engeland en Frankrijk), waar de garnalen gewoonlijk afgezet
worden, zijn thans in oorlog. De Zeeuwse garnalenvloot
bestaat in 1914 totaal uit 135 schepen, waarvan 46 schuiten uit
Arnemuiden, 24 uit Vlissingen, 16 uit Breskens en 14 uit Veere
en. overig Zeelad 25.
Vanwege de oorlogsomstandigheden is de visserij over het
algemeen zeer matig. Omdat men wegens het mijnengevaar
in het donker niet kan varen, moeten de vissers dikwijls blijven
liggen, vooral in de korte dagen als het getij overdag niet
gunstig is. Vooral in de Wielingen liggen veel mijnen, 's Nachts
mag niet op de Westerschelde worden gevaren, waardoor
menigmaal het getij verloopt. Het is -volgens het jaarverslag
van het Bestuur Visserijen op de Zeeuwse stromen- in geen
jaren voorgekomen, dat er zo weinig Arnemuidse vissers ter
visvangst uitzeilen, wat op de opbrengsten een zwaar stempel
drukt. Alles bijeen hebben de vissers dit jaar veel tegenslag door
de buitenlandse crisis. De prijzen dalen tot drie cent per kilo.
In 1915 lopen de prijzen van steenkolen, ruwe olie, petroleum
en benzine op tot een voorheen ongekende hoogte. Ook
de scheepvaart ondervindt dat jaar grote moeilijkheden
door de onveiligheid op zee. De Stoomvaart Maatschappij
Zeeland laat haar nachtdienst vervallen en oefent alleen nog
de dagdienst uit met haar dubbelschroefstoomboten. Deze
schepen vervoeren echter uitsluitend passagiers en post. Het
goederenvervoer wordt op 20 maart 1915 geheel opgeheven
om alle moeilijkheden omtrent het vervoer van contrabande
te ontgaan. De garnalen moeten nu over Rotterdam naar
Engeland worden vervoerd. Deze vertraging in het vervoer
leidt vaak tot het afkeuren van de garnalen te Rotterdam of in
Engeland. Een gedeelte van de garnalenvangst wordt tegen
lage prijzen aan de garnalenpellerij te Arnemuiden verkocht.
In 1916 wordt de uitvoer van garnalen naar de Engelse en
Belgische markten later in het voorjaar gestaakt in verband
met de oorlogsomstandigheden. De garnalen worden nu
aan de pellerij te Arnemuiden en aan de leurders verkocht. De
prijzen zijn het hele jaar hoog, gemiddeld 20 cent per kilo, wat
een ongekend hoge prijs is. Daardoor is de garnalenvisserij in
het algemeen dit jaar zeer gunstig.
