Een gang vervangen
in hoogaars Geertrui
Aanleiding
De zoektocht naar bruikbaar hout
Voorbereidend werk
10 CONSENT I NR. 32 I VOORJAAR 2016
Hons Voskuil
In het najaar van 2015 bleek bij inspectie van de hoogaars
Geertrui dat er enkele gangen dusdanig zwart waren dat er
werd besloten tot vervanging van deze huidplaten. Het zwart
worden wordt veroorzaakt door de reactie van ijzer op het
looizuur in het eikenhout. De gangen waren nog op enkele
plaatsen vastgezet met ijzeren nagels.
Ook dat ligt niet in de supermarkt, dus wat een scheeps
timmerman meestal in voorraad heeft is een stam die gezaagd
is op een bepaalde dikte. 7,5 cm voor vlak platen, 5 cm voor
kimgangen en dunnere voor de rest van de huid, 3,5 cm tot
4,5 cm. Bij het uitzoeken van een stam wordt eerst bedacht
waar gaat hij voor dienen. Is het een vrij rechte stam dan is
Iedere eigenaar van een houten schip weet dat er een tijd komt
dat er gangen vervangen moeten worden. Een gang gaat niet
eeuwig mee. Als je er juist mee omgaat kan hij 30 tot 40 jaar in
het schip zitten. Nu is het niet meer zo dat er nog veel ambachts
lieden zijn die dit in hun vingers hebben. Tegen dit probleem liep
de SBH bij het restaureren van hun schepen. Zij vonden vanuit
Hoorn Cees Droste die ervaring had met de houten schepen rond
het IJsselmeer, vooral botters. Tijdens de restauratie en herbouw
van de Alcyon 2 en TH 49 werd hij bijgestaan door o.a Julian de
Jonge. Deze laatste vestigde zich als scheepstimmerman in Sint
Annaland.
CONSENT NR. 32 VOORJAAR 2016 11
Af en toe wordt het branden op de originele manier, met een
vuurpot, nog gedemonstreerd bij speciale gelegenheden, zoals
hier door Julian de Jonge in het brand kot van de Historische
Scheepswerf in Arnemuiden. Duidelijk te zien is de brandstel ling,
met op de gang het ijzeren staafje waarmee de buiging wordt
gecontroleerd. De opgeklemde plank rechts dient om
druk uit te oefenen waardoor de gang buigt.
1 geheel radiaal, 2 gwoon gezaagd, 3 kwartiers gezaagd,
4 Dosse gezaagd, 5 biljet gezaagd, 6 gezaagd voor planken en
constructiehout, 7 gezaagd voor maximaal radiaal oppervlak
dat ideaal voor vlak delen. Moeten er bochten in de gang
zitten dan is een iets gekromde stam ideaal. Na het uitzoeken
en keuren van de stam wordt deze gezaagd. Er is een aantal
platen dat niet geschikt is om tot gang te verwerken,vooral de
buitenste planken. Dan komen er een aantal dosse platen uit
de stam, overgaand in half kwartiers en daarna kwartiers. De
hartplaat, de grootste uit de stam, is niet zo geschikt om hem
te branden indien je over het hart heen moet. Hierop zal hij
breken. Dosse heeft de neiging om krom te gaan staan, dat
komt door de nerf in de plank.
Wanneer hout droogt dan zal hout van de buitenzijde van de
stam meer krimpen dan het kernhout, omdat aan de buiten
zijde meer vocht in het materiaal zit.
Normaal wordt, als er voldoende keuze in gangenhout is, de
oude gang eerst verwijderd en wordt meteen een nauw
keurige mal gemaakt aan de hand van het ontstane gat. Maar
als dat niet het geval is wordt de hieronder beschreven proce
dure gevolgd. Deze procedure heeft het voordeel dat, ingeval
er geen passende nieuwe plank voorhanden is, de oude gang
kan blijven zitten om hem eventueel in een later stadium te
vervangen. In het geval van de Geertrui was maar weinig hout
voorradig, wat het nodig maakte een extra voorbereidingsslag
in te lassen en een grove mal te maken van de oude gang voor
deze werd verwijderd.
Om de juiste plank uit te zoeken wordt nu eerst een grove mal
van de te vervangen huidgang gemaakt. Deze mal wordt op
de uitgezochte plaat gelegd.
Nu wordt gekeken of de mal past en of er geen knoesten
in zitten op plaatsen waar je ze niet wilt hebben. Het z.g.
spinthout moet vermeden worden. Dit is de buitenste schil
van de boom. Je ziet dit aan kleurverschil in het hout en is
minder van kwaliteit. Het gaat om het kernhout voor de gang.
We bepalen wat de binnenkant van de gang wordt. Een van
de regels is dat voor gangen het hart de zon moet zien. Dit
geldt niet voor de vlakdelen.
Diverse manieren om een stam te zagen,
afhankelijk van de gewenste toepassing.
Gangenhout wordt doorgaans Dosse gezaagd (4)
Bron: Nick GibbsDe Houtgids. Librero 2006;
ISBN 90-5764-627-7
De gang is uitgezaagd volgens de mal.
